این دروس ، متن سی دی آموزشی حفظ قرآن ، اجرا شده توسط جنا ب حجة الاسلام و المسلمین استاد حاج محمد حاج ابولقاسمی میباشد . ایشان بخاطر کســـــب بیشترین رتبه بین المللی در مسابقات حفظ قرآن کریم، بعنوان خادم القرآن شناخته شده اند . برای دسترسی به سی دی تصویری این دروس ، با شماره 02517748983 واحد تولیدات صوتی تصویری تماس بگیرید.
دیگر مطالب:
در این بخش به شیوه تدریس و چگونگی اداره جلسات حفظ قرآن کریم می‌پردازیم .
اهمیت تعلیم قرآن کریم در روایتی معصوم علیه السلام فرموده است : « معلّم القرآن و متعلّمه یستغفر له کل شئ حتی الحوت فی البحر ؛ معلم و متعلم قرآن فضیلت می‌دارند که تمام آنچه که در آسمان و زمین هست ، برای آنها استغفار می‌کنند ؛ حتی ماهیهای دریا». در روایت دیگر ، علی علیه السلام وقتی که حقوق فرزند را بر پدر و مادر می‌شمارند ، می‌فرمایند : یکی از حقوق فرزند بر پدر آموختن قرآن به اوست . در روایت دیگر آمده است که اگر پدری به فرزندش قرآن را بیاموزد ، روز قیامت گردن بندی زیبا به او هدیه می‌کنند که همه انسانها ، از اولین تا آخرین ، در شگفتی و حیرت فرو می‌روند .
از این روایات ، به خوبی اهمیت آموختن قرآن به دیگران روشن می‌شود ؛ به ویژه وظیفه پدران در این زمینه بیشتر است و آنها باید سعی کنند که فرزندانشان را تربیت قرآنی کنند . البته روشن است که اگر پدری موفق تر است که خود او هم اهل قرآن باشد و در منزل قرآن را تلاوت کند تا به طور طبیعی ، فرزند او نیز به سوی قرآن گرایش یابد .
خردسالان را از قرآن دلزده نکنید اگر فرزند شما در سنین خردسالی است باید به گونه‌ای برنامه ریزی شود که بر آن فشار نیاید ؛ ممکن است از قرآن دلزده شود و دیگر هیچ وقت به قرآن رو نیاورد . باید با تشویق و ایجاد انگیزه آن را به سمت قرآن دعوت کرد .
غالب خردسالان زمینه حفظ قرآن را در سنین خردسالی ندارند و نمی‌توانند در سنین خردسالی حافظ کل قران بشوند . بنابراین اصرار بیجای بعضی از پدران و مادران موجب می‌شود که فرزندشان از قرآن دلزده بشوند . البته همه کودکان می‌توانند با حفظ کردن برخی از آیات در سنین خردسالی ، آماده حفظ کل قرآن در سنین بالاتر شوند .
تدریس ، روشی برای تثبیت محفوظات یکی از راههای تثبیت محفوظات ، تشکیل جلسات قرآن است . با این ترتیب ، به این روایت شریف عمل کرده‌اید که « زکاة العلم نشره » و هم با این کار ، زمینه تمرین و ممارست زیادی را برای خود فراهم ساخته از فراموش شدن محفوظات خودتان جلوگیری کرده اید . من به همه کسانی که موفق به حفظ قرآن کریم شده‌اند ،توصیه می‌کنم که حتی اگر امکان پذیر است ، در منزل خود جلسه‌ای را تشکیل دهند و از همسایگان و از بستگان دعوت کنند و نقش مربی حفظ قرآن را برای آنها ایفا کنند و آنها را در این مسیر آورند .
تفاوت شیوه تدریس خردسالان و بزرگسالان شیوه اداره جلسات حفظ قرآن برای خردسالان (یعنی کسانی که توانایی روخوانی قرآن را ندارند) با بزرگسالان متفاوت است . در جلسات خردسالان ، حفظ باید در همان جلسه انجام بگیرد و تکرار آیات در منزل . در واقع معلم ، نقش استاد حفظ را دارد و بچه‌ها را به حفظ کردن تشویق می‌کند و با تکرار آیات در جلسه ، آیات در ذهن آنها تثبیت می‌کند . البته با این شیوه نمی‌توان مقدار زیادی از آیات را در طول یک هفته حفظ کرد ، از این رو ، قرآن آموزان خردسال، همان صفحه را که در کلاس حفظ کرده‌اند ، تکرار می‌کنند می‌کوشند بر محفوظاتشان مسلط شوند و آنها را تثبیت کنند .
اما در جلسات بزرگسالان ، طبیعی است که کار برعکس است ؛ یعنی اینها در منزل آیات را حفظ می‌کنند و در جلسه ، آیاتی حفظ شده را ارائه می‌کنند . در جلسه ، استاد قرآن آیاتی را که آنها قرار بوده در طول هفته حفظ کنند ، به این ترتیب ، قرآن آموزان بزرگسال از حسن حفظ خودشان مطلع می‌شوند . پس برای آنها بهانه و انگیزه‌ای برای ادامه کار حفظ است . دراین جلسات ، اشخاص با دیدن کسانی که در این مسیر گام نهاده‌اند ، اشتیاق می‌یابد و با سرعت بیشتری به کار خود ادامه می‌دهد .
محورهای تدریس در جلسات محور اول : باید استاد آیاتی را که در طول هفته گذشته همه حفاظ حفظ کرده‌اند ، بپرسد . این در صورتی است که جلسه هفته‌ای یکبار تشکیل شود ؛ اما اگر جلسه هفته‌ای دو یا سه بار تشکیل می‌شود ، باید آیاتی را که در فاصله جلسه قبلی و کنونی حفظ شده ، از همه شرکت کنندگان سؤال کند . به عنوان مثال اگر طبق برنامه‌ای که ما در مباحث پیش گفتیم ، هر هفته سه صفحه را حفظ کنند ، استاد باید در جلسه بعد این سه صفحه را از همه بپرسد .
محور دوم : سؤال از آیات گذشته است ؛ یعنی آیاتی که از حفظ آنها بیش از یک هفته می‌گذارد ، این آیات هم باید به نوبت از همه شرکت کنندگان پرسیده شود تا هم مروری بشود و هم اگر آیاتی فراموش شده است ، حافظ قرآن متوجه شود و به ترمیم محفوظات خود بپردازد .
محور سوم : آماده سازی برای حفظ آیات جدید است . مربی حفظ باید علاوه به اینکه خود حافظ قرآن است ، با آیات مشابه و معنای بعضی از لغات مشکل هم آشنا باشد تا بتواند قرآن آموزان را با آیات مشابه و لغات مشکلی که در آیات جدید باید حفظ کنند ، آشنا سازد
روشهای سؤال از محفوظات 1. از تک تک افراد به صورت انفرادی می‌پرسید و او از ابتدا تا انتهای صفحه را تلاوت می‌کند و دیگران می‌شنوند .
2 . خوب است از شیوه جمع خوانی استفاده بشود ؛ به این صورت که آیه‌ای را استاد می‌خواند و همه حاضران با توجه به تلفظ و با سرعت استاد ، آن را جمع خوانی می‌کنند . این شیوه چند فایده دارد : هم به شما کمک می‌کند که در وقت کوتاهی از تمام شرکت کنندگان امتحان به عمل بیاورید و هم با ایجاد تنوع ، باعث می‌شود تا قرآن آموزان احساس خستگی نکنند.
3. به صورت اشتراکی از شرکت کنندگان آیات را بپرسید ؛ بدین گونه که آیه‌ای را مطرح کنید و به نوبت اشخاص یک آیه تلاوت کنند و به همین ترتیب، این سلسله ادامه بیاید .
ضرورت گرفتن آزمون و شیوه‌های آن امتحان گرفتن در جلسات حفظ بسیار لازم و ضروری است . شیوه امتحان می‌تواند به شکلهای مختلفی باشد ؛ مثلاً به صورت کتبی می‌توان امتحان گرفت ؛ به این صورت که آیاتی را بنویسید و از شرکت کنندگان بخواهید که ادامه آن را بنویسید ، و یا کلمات آیه‌ای را جابه‌جا بنویسید و از آنها بخواهید اشتباه را پیدا بکنند . همچنین میتوانید مضمونی را به آنها ارائه کنید و از آنها بخواهید که آیه متناسب با این مضمون را بنویسید . هر چقدر سؤالها متنوع باشد ، در ایجاد انگیزه برای حفظ قرآن مؤثر خواهد بود .
سعی کنید که از ابزار تشویق استفاده کنید ؛ چرا که حفظ قرآن کاری مشقت آور است و اگر آنها احساس کنند که مورد حمایت استاد ، اگر چه حمایتهای معنوی ، قرار دارند ، با اشتیاق بیشتری کار حفظ را ادامه می‌دهند ، حتی همین که شما با کلمه « أحسنت » حضار را تشویق بکنید ، در پیشرفت آنها نقش بسیار مؤثری خواهد داشت .
تنوع در جلسات حفظ فراموش نشود تلاش کنید به جلسات حفظ بسیار تنوع دهید تا انگیزه و اشتیاق قرآن آموزان را برای ادامه حفظ بالا ببرید . به عنوان مثال ، میتوانید در فاصلة جلسات معماهای قرآنی مطرح کنید به پاسخ دهندگان جایزه بدهید . همچنین میتوانید از شماره آیات ، یا معنای لغات مشکل سؤالاتی را مطرح کنید . در جلسات ، لطایف قرآنی را که در کتابهای مخصوص جمع آوری شده و جاذبه خاصی دارد ، بگویید تا هم تنوعی ایجاد شود و هم و قرآن آموزان درک بهتری از معنا و مفهوم آیات داشته باشند .
در آیات قرآن کریم آیات فراوانی وجود دارند که به دلیل شباهتهایی که به یکدیگر دارند ، کار حفظ را مقداری دچار مشکل و سختی می‌کنند . حافظ موفق و برتر کسی است که بتواند این آیات مشابه را با دقت تمام و بدون اشتباه تلاوت کند . برای جلوگیری از اشتباه در آیات مشابه راههایی وجود دارد که آنها را بر می‌شمریم .
در تفاوتهای آیات مشابه دقت کنید .پیش از ذکر این راهها ، باید دانست که بهترین راه جلوگیری از اشتباه این است که شما آیات مشابه را در کنار هم یادداشت کنید و با دقت در اختلافها و تفاوتهای آنها ، راهی را برای جلوگیری از اشتباه برای خودتان برگزینید ؛ همان گونه که اگر دو برادر دوقلو را در کنار هم قرار ندهید و در تفاوتهای آنها دقت نکنید ، همیشه در تشخیص این دو از یکدیگر اشتباه خواهید کرد ؛ مثلاً اگر به این نکته پی بردید که یکی از این دو برادر قدی کوتاه‌تر از دیگری دارد و نام او حسین و دیگری حسن نام دارد ، در این صورت ، هرگاه این دو برادر را با هم ببینید ، بلافاصله پی می‌برید که کدام حسین است و کدام یک حسن .
آیات مشابه آن هم همین گونه است . باید آیات قرآن را در کنار هم ثبت کنید و با دقت در ویژگی‌ها و تفاوتها یشان ، آنها را از یکدیگر تمییز دهید .
از تجربه استادان بهره‌گیری کنید حتماً حافظان قرآن سعی کنند که در جلسات حفظ حضور یابند و از تجربیات استاد حفظ بهره ببرند ؛ چرا که حافظان قرآن در طول مدتی که به حفظ مشغول بوده‌اند ، نکاتی را برای جلوگیری از اشتباه تجربه کرده‌اند که میتوانید از این تجربیات بهره‌مند شوید و برتسلط خودتان بیفزایید .
راههای جلوگیری از خطا در آیات مشابه برای جلوگیری از اشتباه آیات چند راه وجود دارد که هر یک می‌توانند درصد خطا و اشتباه حافظ قرآن را کاهش دهند .
راه اول : توجه معنای آیات حافظ قرآن ، باید با توجه به معنای آیات الهی به سرّ اختلاف این آیات پی ببرد . اگر کسی با توجه به معنا ، آیات را حفظ کند ، به طور طبیعی اشتباهات او بسیار کاهش می‌یابد . یکی از دانشمندان علوم قرآنی نقل می‌کند که در بیابانی به عرب بادیه نشینی رسیدم و آیه 38 از سورة مبارک مائده را برای او تلاوت کردم : «و السارق و السارقة فاقطعوا ایدیهما جزاء بما کسبا نکالاً من الله و الله عزیز حکیم » ؛ یعنی دستهای مرد وزن سارق را قطع کنید . این دانشمند می‌گوید : انتهای آیه را من به اشتباه این گونه تلاوت کردم : و الله غفور الرحیم . عرب بادیه نشین گفت : من با قرآن آشنا نیستم ، اما فکر می‌کنم این قسمت از آیه را اشتباه خواندید ؛ چون این دستور الهی ، یعنی دستور به قطع دست دزد ، با صفت و رحمت الهی سازگاری ندارد . مرد دانشمند می‌گوید : وقتی که دقت کردم متوجه شدم که آیه این گونه پایان یافته : و الله عزیز حکیم ؛ یعنی خدای متعال حکمت فوق العاده‌ای دارد و شکست ناپذیر است .
از این قصه نتیجه می‌گیریم که با دقت در مضمون آیات می‌توانیم پی ببریم که مثلاً در انتهای آیه چه جمله‌ای مناسبت تر است و می‌تواند بین بخشهای مختلف آیه پیوند برقرار کند و آیه راحت‌تر در ذهن ما باقی بماند .
مثالی را برای جلوگیری از تشابه آیات با توجه به معانی ذکر می‌کنم : در سورة مبارک انعام در انتهای آیات 151، 152، 153 آیه سه جمله وجود دارد که کاملاً به یکدیگر شبیه هستند . در آیه 151 این جمله است : « ذلکم و صّاکم بهِ لعلکم تعقلون . در آیه آمده « ذلکم وصّاکم بهِ لعلکم تذکّرون » و آیه 153 نیز چنین است : « ذلکم وصّاکم به لعلّکم تتّقون » . این سه آیه فقط در یک کلمه با یکدیگر متفاوت‌اند و آن کلمه‌های : «تعقلون» ، « تتقون» ، و «تذکّرون» هستند . اگر به معنای این سه آیه دقت کنیم ، می‌بینیم ارتباطی معنوی ، معقول و منطقی بین این سه آیه برقرار است : آیه اول سخن از تعقل به میان می‌آورد : «لعلکم تتقون». آیه دوم از تذکّر و یاد آوری سخن می‌گوید : « لعلکم تذکّرون» و آیه سوم دربارة تقواست : «لعلکم تتقون» . این سه آیه ، سه مرحله از مراحل رشد انسان را بیان می‌کنند : مرحله اول تعقل است که انسان باید ذهن و فکر خود را به کار بیندازد و در حقایق عالم هستی اندیشه کند . مرحله دوم مرحله تذکّر است ؛ یعنی بعد از اینکه به واقعیتهایی دست پیدا کرد ، این واقعیت‌ها را برای خود بازگو کند ، به یاد خود آورد و به خود تلقین کند . و مرحله سوم ، که نتیجه این سه مرحله است ، رسیدن به آن صفت عالی و نورانی تقواست . می‌بینیم که با توجه به معنای این سه آیه ارتباط بسیار روشنی بین آنها وجود دارد که از اشتباه جلوگیری خواهد کرد .
راه دوم : رمز یابی از الفاظ اگر نتوانستیم با توجه به معانی ، علامتی را برای جلوگیری از اشتباه مشخص کنیم ، می‌توانیم در مثالی که گفته شد ، از هر فعل ، یک حرف را به عنوان علامت انتخاب کنیم و از کنار هم قرار دادن آنها ، کلمه‌ای را به عنوان رمز بسازیم و آن را در ذهن‌خودمان ثبت کنیم تا هر وقت به این مجموعه آیات رسیدیم ، این کلمه را در ذهن تداعی کنیم و از اشتباه مصون بمانیم ؛ مثلاً در این مثال می‌توانیم از کلمه «تعقلون» حرف «ع» ، از کلمه «تذکرون» حرف «ذ» و از کلمه «تتقون» حرف «ت» کلمه «عُذتُُ» یعنی به خدا پناه بردم بسازیم . این کلمه می‌تواند رمزی میان این آیات باشد .
مثال دیگر: در سورة مبارک بقره، آیه 136 آمده است : «قولول آمنّا بالله و ما أنزل إلینا...» . و در سورة مبارک آل عمران نیز ، آیه 84 مشابه آیه قبل است : «قل آمنا بالله و ما انزل علینا » . تفاوت این دو در کلمه‌های «الینا» و «علینا» است . برای انتخاب رمز ، می‌توانیم حروف «ع» را برای آیه سورة آل عمران برگزینیم ؛ چون حرف« ع» هم جزء حروف «علینا» است و هم یکی از حروف کلمه «آل عمران» است .
راه سوم : توجه به کتابت و محل آیات در صفحة قرآن کریم این شیوه را با مثالی توضیح می‌دهم . ما در آیات مختلف قرآن می‌بینیم که گاه خداوند می‌فرماید : « من فی السماوات و من فی الارض » و گاهی در آیات دیگر این جمله با یک «مَنْ» تکرار می‌شود : «من فی السموات و الارض » . بنده با مراجعه به تمام آیاتی که در آنها کلمه «مَنْ» دوبار تکرار شده ، متوجه شده‌ام که تمام این آیات در صفات سمت چپ قرآن نوشته شده‌اند . بدین وسیله توانستم یک علامت و قاعده‌ای س آیه‌ای که در آنها این کلمه 2 بار تکرار شده است و در صفحات سمت چپ قرآن قرارگرفته‌اند ، عبارت‌اند از :
سوره مبارک یونس ، آیه 66 : «الا ان الله من فی السموات و من فی الارض » . سورة مبارک حج ، آیه 18 : «الم تر أن الله یسجد لهم من فی السموات و من فی الارض » . سورة مبارک نمل ، آیه 87 : « و یوم ینفخ فی الصور ففزع من فی السموات و من فی الارض » و آیه چهارم ، سوره زمر ، آیه 68 : « و نفخ فی الصّور فصعق من فی السموات و من فی الارض» .
راه چهارم : توجه به برخی نکاتاگر در آیات مشابه دقت کنیم ، گاهی متوجه نکاتی می‌شویم که آن به ما کمک فراوانی می‌کنند . برخی اوقات می‌بیند که یکی از دو آیه مشابه ، در یک سورة خاص تکرار شده و آیة دیگر در سوره دیگر ؛ مثلاً تعبیر «علیم حکیم » و تعبیر «حکیم علیم» هر دو در قرآن به کار رفته است . با دقت در آیات قرآن متوجه می‌شویم که تعبیر «علیم حکیم » مخصوص سورة یوسف است و تعبیر «حکیم علیم » مخصوص سوره انعام. با توجه با این نکته ، هر وقت با این تعابیر رسیدیم ، باید ببینیم که کدام را می‌خوانیم ؛ اگر سوره انعام باشد ، بلافاصله می‌گوئیم : «حکیم علیم » اگر سورة یوسف باشد می‌گوئیم : «علیم حکیم» .
حافظان می‌توانند به ابتکار خود ، علاوه بر این شیوه‌ها ، از روشهای دیگری برای جلوگیری از اشتباه در آیات مشابه به بهره بگیرند ، اما باید حتی المقدور سعی کنیم با کمک آیات قبل و بعد و با توجه به فضای آیه ، از تشابه آیات جلوگیری کنیم ؛ زیرا استفاده از رموز و علامتها ، اگر چه در مواقع ضروری است ، ولی این آفت را هم دارد که ممکن است ذهنمان بیش از حد مشغول این رموز شود و از توجه و تسلط به اصل آیات باز بمانیم .
برای مرور ، هر حافظی باید دو برنامه داشته باشد . یک برنامه ، مربوط به مرور آیات جدید است ؛ یعنی آیاتی که در خلال 10 روز گذشته حفظ شده اند . اگر به یاد داشته باشید ، گفتیم که هر آیه ای که حفظ می کنید ، تا 10 روز باید آن را تکرار کنید . برنامه و مقطع دوم مربوط به آیات گذشته است و منظور آیاتی است که از حفظ آنها بیش از 10 روز گذشته و به صورت 10 روز متوالی ، حافظ قرآن آن آیات را تکرار کرده . برای آن آیات هم باید برنامه مستقل و ویژه ای قرار بدهد ؛ به گونه ای که در طول مدت حد اکثر 10 روز ، کل محفوظات گذشته خود را یک بار مرور کند . به عنوان مثال اگر کسی 10 جزء قرآن را حفظ کرده و اکنون آغاز جزء یازدهم است ، باید هر روز ، هر مقداری را که در 10 روز گذشته حفظ کرده ، تکرار کند ؛ یعنی اگر کسی هر روز نیم صفحه را حفظ می کند ، باید هر روز 5 صفحه از صفحات گذشته را هم تکرار کند و علاوه بر این 5 صفحه ، از ده جزء گذشته هم هر روز یک جزء را تکرار کند تا بتواند بعد از 10 روز کل محفو ظات خود را یک دور مرور کند . بدین ترتیب ، حافظ 10 جزء ، حتماً باید هر روز بک حزء از محفوظات گذشته خود را مرور کند و اگر کسی حافظ 20 جزء است ، لازم است که هر روز حداقل 2 جزء از محفوظات خود را تکرار کند .
البته تصور نفرمائید که تکرار 3 جزء کار مشکلی است ، بلکه کار بسیار ساده و آسانی است ؛ مخصو صا ً اگر حافظی تسلط خوبی داشته باشد ، می تواند این 3 جزء را در کمتر از یک ساعت با شیوه مباحثه تکرار کند .
در پایان بار دیگر این نکته را یاد آوری می کنیم که بها ندادن به مرور قرآن ، موجب می شود تا از زحمتی که برای حفظ قرآن کشیده ایم ، لذت کافی نبریم و به دلیل عدم تکرار ، از تسلط کافی بر محفوظاتمان بر خوردار نشویم .
با یک روایتی ، مبحث این قسمت را به پایان می رسانیم :
امام رضا علیه السلام فرمودند : « من در هر سه روز ، یک دور قرآن را ختم می کنم و اگر بخواهم می توانم زودتر هم آن را ختم کنم ؛ اما این کار را نمی کنم ؛ چون در هر آیه ای که ذکر بهشت شده ، از خدای متعال بهشت را طلب می کنم ، و هرگاه به آیه ای می رسم که در آن یادی از جهنم شده ، به خدای متعال پناه می برم ، و در آیه تفکر می کنم و تأمل می کنم .
با توجه به این اصول چهارگانه ، ابتدا بهترین شیوة مرور آیات را بیان می‌کنیم ؛ شیوه‌ای که در بردارندة همه این اصول و از مزایای فراوان است ، و سپس به شیوه‌های دیگری می‌پردازیم ؛
1. روش مباحثه ای : بهترین شیوه ، روش مباحثه و تکرار آیات به کمک یک حافظ دیگر است . به این صورت که دو حافظ قرآن آیات را برای یکدیگر تلاوت می‌کنند . ابتدا یکی از آنها از صفحه اول جزء اول شروع به خواندن می‌کند و در همان زمان ، نفر دوم از روی قرآن خط می‌برد . بعد از پایان تلاوت او ، نفر دوم صفحة بعد را از حفظ می‌خواند و نفر اول آیات را مشاهده می‌کند و خط می‌برد . به همین ترتیب ، 20 صفحه جزء اول را صفحه به صفحه تلاوت می کنند . اجرای این شیوه ، فواید زیر را در پی خواهد داشت :
فایده اول این است که چون شما با شخص دیگری برنامه روزانه دارید ، ناچار خواهید بود تا برای برنامة خود در موعد مقرر حاضر شوید و نظم و انضباط بیشتری پیدا کنید . این احساس مسئولیت موجب می‌شود تا این کار تعطیل نشود .
مزیت دوم: این است که آیات را از حفظ می‌خوانید و تکرار می‌کنید و این ، بر اساس اصل دوم ، از ضروریات است .
مزیت سوم : اینکه شما علاوه بر اینکه آیات را از حفظ می‌خوانید ، یک صفحه از آیات را هم از روی قرآن مشاهده می‌کنید . این‌کار هم در تثبیت موقعیت آیه در ذهن انسان بسیار بسیار مؤثر است .
مزیت چهارم : این است که چون شما آیات را برای شخص دیگری تلاوت می‌کنید ، او اغلاط و اشتباهات شما را تذکر می‌دهد و احتمال تکرار خطاها به صفر می رسد .
مزیت پنجم : ویژگی پنجم این شیوه این است که وقتی دو نفر به صورت متناوب آیات را تلاوت کنند ، از یکنواختی کار جلوگیری می‌شود و آنها کمتر احساس خستگی می‌کنند و به راحتی می‌توانند دو جزء و حتی سه جزء قرآن کریم را در یک جلسه به این شیوه تلاوت کنند .
2. استفاده از نوار ترتیل : در این شیوه حافظ قرآن ، نوار ترتیل قسمتی را که می خواهد تکرارکند ، گوش می‌کند و در حالی که حافظ آیات را می‌شنود ، خود او هم زیر لب آیات را زمزمه می‌کند ، اما او همواره باید تلاش کند که چند ثانیه قبل از رسیدن قاری به آن آیه یا کلمه ، آن را تلاوت کند و هر جا که آیه را به یاد نیاورد ، بلافاصله نوار را متوقف سازد و فکر کند ؛ اگر ادامه آیات به خاطرش نیامد ، آن‌گاه دوباره ضبط را روشن کند و ادامه آیات را بشنود .
3 .مرور انفرادی : مرور آیات ، مرور انفرادی است ؛ به این گونه که شما برگة کاغذی را بر روی صفحة قرآن قرار می‌دهید و شروع به خواندن آیات می‌کنید بعد از خواندن یک سطر ،کاغذ را یک سطر پایین‌تر می‌برید و به سطر اول نگاه می‌کنید تا بدانید که درست تلاوت کرده اید یا نه . پس از اطمینان از صحت تلاوت ، خط بعد را نیز به همین شیوه قرائت می‌کنید و آرام آرام پیش می‌روید .
4. مرور ذهنی : در این شیوه ، بدون حرکت لبها ، بلکه فقط در ذهن خود آیات را مرور می‌کنید . ویژگی این شیوه این است که میتوانید با سرعت بالایی حجم بسیار زیادی از محفوظات را در مدت کوتاهی تکرارکنید . اما معایبی هم در این شیوه وجود دارد ؛ از جمله این است که تسلط انسان بر خواندن محفوظات کم می شود .
در این قسمت به بررسی چگونگی شیوه‌ها و اصول مرور آیات می‌پردازیم . باید دانست که حفظ قرآن اگر چه مهم است ، اما مرور و تکرار محفوظات مهم‌تر است . چه بسیار کسانی که با زحمت بسیار آیات قرآن را در سینة خود ثبت و ضبط کردند ، اما به دلیل سهل انگاری در تکرار و مرور آیات ، این نعمت بزرگ را از دست دادند و نتوانستند آیات قرآن را در سینة خود باقی نگه دارند . این نکته را هم بیفزایم که به فتوای بعضی از مراجع تقلید ، اگر کسی حافظ قرآن شد ، لازم است که با تکرار آیات از فراموش شدن آیات جلوگیری کند ؛ چرا که برخی روایات دلالت می‌کنند بر مذمت و ممنوعیت فراموشی آیات حفظ شده .
برای مرور قرآن کریم ، اصولی وجود دارد که رعایت آنها می تواند زمینة استفاده از زحمات خود فراهم کند .
اصل اول : حافظ قرآن باید در تکرار و مرور آیات همواره نظم و برنامه‌ریزی را مد نظر داشته باشد و به صورت مرتب آن را دنبال کند و بین تکرار آیات وقفه نیفتد . چنان که گفتیم ، اگر کسی کاری را به صورت مستمر و پی‌گیر دنبال کند ، هر چند کم باشد ، نتیجه بخش‌تر خواهد بود تا کاری که به صورت مقطعی است و ادامه نمی یابد .
اصل دوم : مرور آیات حتماً باید از حفظ باشد ، نه از روی قرآن . برخی از حافظان ، برای تکرار محفوظات خود به قرآن نگاه می‌کنند و بعد از مدتی متوجه می‌شوند که محفوظات آنها ضعیف شده ؛ علت این است که آنها آیات را از حفظ تکرار نکرده‌اند .
اصل سوم : هر چند باید تکرار محفوظات از حفظ باشد ، اما این بدان معنا نیست که روخوانی قرآن را ترک کنیم ؛ بلکه لازم است که حافظ قرآن هر از چند گاهی به خطوط و آیات قرآن نظر بیفکند ؛ تا هم از فضیلت نگاه به آیات قرآن بهره گیرد ، هم چشمان او نورانی شود و هم مکان و موقعیت آیه در صفحه در ذهن تثبیت گردد . در برخی روایات ، تأکید شده که قرآن را از رو بخوانید .
اصل چهارم : یکی از اهداف تکرار آیات این است که حافظ نقاط ضعف و خطاهای خود را شناسایی کند . باید دانست که کسانی که متنی مثل قرآن کریم را به خاطر می‌سپارند معمولاً خطاهای معین و مشخصی دارند . آنها اگر بتوانند خطاهای خود را شناسایی کنند و در پی بر طرف کردن آنها برآیند ، می‌توانند در مدت کوتاهی به حد بسیار بالایی از تسلط دست یابند ؛ به گونه‌ای آیات طولانی را بدون هیچ گونه خطا و غلطی تلاوت کنند .