تعریف جامع از وحى چیست؟
اگر بخواهیم به صورت بسیار کلى به کلمه وحى بنگریم و معادلهاى آن را بیان کنیم، باید بگوییم که معادل کلمه وحى در زبان انگلیسى (Revelation)است که معناى گستردهترى دارد؛ یکى از معانىاى که مسیحیان از وحى ارائه مىدهند این است که حضرت عیسى وحى غیر زبانى است و در واقع وحى، یعنى خود حضرت عیسى(ع) و اینکه وجودش وحى الهى است. البته ایشان آن معنایى را که ما در اصطلاح اسلامى داریم، قبول دارند، اما علاوه بر آن، این قسمت را نیز اضافه مىکنند.
وحى در اصطلاح، ارتباط ویژه میان بنده برگزیده خدا با خداوند است که براساس ادله دینى مىتواند به صورت بدون واسطه باشد؛ «ما کان لبشر ان یکلمالله الاوحیا» و گونه دیگر آن از وراء حجاب است. مفسرین معمولاً «من وراء حجاب» را به حالتى تفسیر مىکنند که براى حضرت موسى پیش آمد و از جانب شجره ندا بر آمد؛ حالت رایجتر آن نیز این است که فرشتهاى نازل مىشود و کلامى را از جانب خداوند مىآورد. در روایات ما آمده است که سنگینترین حالت وحى زمانى بود که پیامبر بدون واسطه با خداوند ارتباط مىیافت و فرشتهاى در کار نبود. آن موقع سختترین حالت براى دریافت وحى رخ مىداد؛ به نحوى که در بعضى از موارد، گفته شده که پیامبر سوار بر مرکب بودند، مرکب از سنگینى خم مىشدند.
آیا مى دانید که : قرآن کریم داراى سى جزء است [= سى پاره]، که هر جزء با جزء دیگر از نظر طول برابر است. احتمال دارد که حضرت رسول(ص)(3) یا جانشینان ایشان این تقسیم را، براى آنکه قراءت روزانه قرآن آسان باشد، انجام دادهاند. در مصحف رسمى امروز جهان اسلام، یعنى در مصحف مدینه، به کتابت عثمان طه، هر جزء درست در بیست صفحه پانزده سطرى کتابت شده است.
آیا مى دانید که : هر جزء از اجزاى سىگانه قرآن، چهار یا دو حزب و کل قرآن 120 یا شصت حزب است. شاید این تقسیمبندى نیز براى تسهیل قراءت قرآن در مجالس فاتحه بوده باشد.(4)
آیا مى دانید که : هر پنج آیه را خمس [= خ] و هر ده آیه را عُشر [= ع] تقسیم کردهاند و این عمل را <تخمیس» و <تعشیر» مىنامند. و بهاین تقسیمبندىها در حاشیه قرآنها اشاره شده است.
آیا مى دانید که : تقسیم درونى و تفصیلى دیگر قرآن، به رکوعات است. رکوعات برخلاف سایر تقسیمبندىهاى قرآن طول و اندازه مساوى و معین ندارد، بلکه قرآنشناسان خبره هر بخش متشکل از چند آیه را که، هم موضوع و هم معنا و قابل قراءت در نماز بعد از سوره حمد بوده است، و نمازگزار پس از خواندن آن بهرکوع مىرود، رکوع/رکوعات نامیدهاند. عدد رکوعات قرآن طبق مشهور 540 فقره است.
آیا مى دانید که : تعداد آیات قرآن بر طبق اصح روایات 6236 فقره است.
آیا مى دانید که : تعداد کلمات قرآن 77807 فقره است.
آیا مى دانید که : کلمه جلاله (اللَّه) در قرآن کریم 2699 بار بهکار رفته است.
آیا مى دانید که : سبع طُوَل یا طِوال، عبارت است از: هفت سوره از بقره تا توبه،(5) منهاى سوره انفال.
آیا مى دانید که : حامدات پنج سوره است که با الحمدللَّه آغاز مىشود که از این قرارند: 1.سوره فاتحه. 2. سوره انعام. 3. کهف. 4. سبأ. 5. فاطر.
آیا مى دانید که : مسبّحات عبارتنداز : اِسراء، حدید، حشر، صف، جمعه، تغابن و اعلى.
آیا مى دانید که : زهراوان یا زهراوین به دو سوره قرآن اطلاق مىگردد: بقره و آلعمران.
آیا مى دانید که : کوتاهترین آیه قرآن از میان حروف مُقطّعه، <طه» (که بهصورت طاها تلفظ مىشود) در آغاز سوره طه، سوره بیستم است، همچنین <یس» (که بهصورت یاسین تلفظ مىشود) در آغاز سوره یس، سوره سىوششم قرآن. باید توجه داشت که <ق»[=قاف] در آغاز سوره <ق»، و <ن» [= نون] در آغاز سوره قلم، داراى عدد مستقل نیستند؛(7) یعنى آیه واحدى شمرده نشدهاند. از حروف مقطعه یا فواتح سُوَر (آغازگر سورهها) گذشته کوتاهترین آیه قرآن مجید <مدهامّتان» است (سوره الرحمن، آیه 64) که معناى آن <دو برگ یا باغ سبز سیه تاب» است. و بلندترین آیه، آیه تداین [= دَین = مداینه] (مربوط به لزوم کتابت سند براى وام) است (سوره بقره، آیه 282) که در مصحف مدینه، به کتابت عثمان طه درست یک صفحه پانزدهسطرى را در برگرفته است (ص 48). همچنین بلندترین سوره قرآن، سوره بقره است (در مصحف به کتابت عثمان طه 48 صفحه است) و کوتاهترین سوره، سوره کوثر است که طول آن فقط یک سطر و نیم است.
آیا مى دانید که : مئون / مئین سورههایى هستند که بیش از صد آیه دارند و عبارتند از سوره یونس تا سوره شعراء، منهاى سورههاى ابراهیم، رعد، حجر، مریم، نور، فرقان که کمتر از صد آیه دارند. بهاضافه سوره صافّات، جمعاً یازده سوره و نام آنها از این قرار است: یونس، هود، یوسف، نحل، اِسراء، کهف، طه، انبیاء، مؤمنون، شعراء، صافّات. (شناخت سورههاى قرآن، ص 46)
آیا مى دانید که : علومى که براى فهمیدن و فهماندن و شناخت و شناساندن هر چه عمیقتر و دقیقتر قرآن کریم بهوجود آمده است، و در طى تاریخ اسلام و اسلامشناسى بر تعداد آنها هم افزوده شده است، <علوم قرآنى» نام دارد. همچنین بعضى فنون نیز مانند تجوید و ترتیل و ترجمه جزو آنهاست. تعداد و عناوین این علوم و فنون قرآنى از این قرار است: 1) تاریخ قرآن 2) علم رسم [یعنى رسمالخط] عثمانى 3) شناخت مکى و مدنى 4) علم شأن نزول/اسباب نزول 5) علم شناخت ناسخ و منسوخ 6) علم محکم و متشابه 7) تحدّى، اعجاز و تحریفناپذیرى قرآن 8) تفسیر و تأویل 9) قراءت، تجوید و ترتیل 10) فقه قرآن یا احکام قرآن 11) اعراب قرآن یا نحو و دستور زبان قرآن 12) قصص قرآن 13) علم غریبالقرآن یا واژگانشناسى قرآن 14) علم یا فن ترجمه قرآن.(1)
آیا مى دانید که : قرآن کریم آخرین وحىنامه الهى در ادیان توحیدى و ابراهیمى، و کتاب مقدس اسلام است که به عین الفاظ، وحیانى است و بدون هیچ کموکاستى، با دقیقترین جمع و تدوینى که درتاریخ کتب آسمانى سابقه دارد، با استفاده از نسخهاى که در زمان حیات پیامبر(ص) نوشته شده بوده؛ ولى حالت کتابى و مصحف نداشته، در عصر عثمان به هیئت کتاب (مصحف) درمىآید و این واقعه عظیم دورانساز در فاصله بین یازده هجرى وفات پیامبر(ص) و سى هجرى، که هنوز پنج سال از خلافت عثمان باقى بوده است، انجام مىگیرد.
آیا مى دانید که : مصاحف امام، همان مصاحف عثمانى است و تعداد آنها پنج یا شش نسخه بوده است که به مراکز بزرگ جهان اسلام همراه با یک حافظ قرآنشناس فرستاده شده است(نسخهاى به مکه، نسخهاى به مدینه،(2) نسخهاى به بصره، نسخهاى به کوفه، نسخهاى به بحرین، نسخهاى به شام).
آیا مى دانید که : قریب دوثلث قرآن در مکه، و کمى بیش از یک ثلث آن در مدینه نازل شده است (تاریخ قرآن رامیار، ص 263). تعداد آیات مکى 4468آیه است و تعداد آیات مدنى 1768 آیه (فرهنگ آمارى کلمات قرآن کریم، ج 1، ص 39).
آیا مى دانید که : قصص انبیا بیشتر در سورههاى مکى بیان شده است و فقه یا احکام قرآن بیشتر در سورههاى مدنى.
آیا مى دانید که : قصص انبیا به نحوى بخشبخش در سراسر قرآن کریم آمده است، داستان هیچ پیامبرى بهطور سراسرى و یکپارچه در قرآن نیامده است، مگر داستان یوسف و برادرانش که بهتمامى و یکپارچه در سوره یوسف، سوره دوازدهم قرآن آمده است.
آیا مى دانید که : کاتبان وحى را تا چهل نفر ازصحابه با سواد هم شمردهاند که ده تن از آنان عبارتند از: 4-1. خلفاى چهارگانه 5. ابىّبن کعب 6. زید بن ثابت 7. طلحه 8. زبیر 9. سعدبن ابىوقاص 10. سالم مولى ابىحذیفه.
آیا مى دانید که : ده تن از حافظان اولیه قرآن کریم از میان صحابه پیامبر(ص) عبارتند از: 1. علىبن ابىطالب(ع) 2. عثمان 3. ابن مسعود 4. ابىّبن کعب 5. زید بن ثابت 6.ابوالدرداء 7. سالم مولى ابى حذیفه 8. معاذ بن جبل 9. ابو زید 10. تمیم الدارى.
آیا مى دانید که : شواهد تاریخى حاکى از این است که ترجمه قرآن کریم در زمان حیات رسول اکرم (ص ) آغاز شد.
آیا مى دانید که : اولین کسى که در فن تجوید کتاب نوشت شخصى است بنام ابو مزاحم موسى بن عبیدالله متوفى 325 ق .
آیا مى دانید که : از نظر علماء شیعه <بسم الله اول هر سوره > جزو آن سوره است
آیا مى دانید که : نظر علماء اهل سنت در مورد اینکه <بسم الله > جزء سوره است یا خیر مختلف است ,برخى آن را جزو مى دانند, برخى دیگر فقط در سورهء حمد جزء مى دانند و گروهى در هیچ جا جزء نمى دانند.
آیا مى دانید که : وقف بین دو جمله که با هم ارتباط لفظى و معنایى ندارند و هر کدام جمله مستقلى به شمار مى روند وقف تام نامیده مى شود.
آیا مى دانید که : وقف بر دؤوس آیات از موارد وقف تام شمرده مى شود .
آیا مى دانید که : مفسران و قرآن پژوهان در شماره اسامى و صفات قرآن اختلاف نظر فراوانى دارند. واین اختلاف ناشى از عدم تمایز بین اسامى و صفات است .
آیا مى دانید که : شأن نزول , عمومیت لفظ آیه را تخصیص نمى زند, و عموم آیه شامل افراد سبب نزول وغیر سبب نزول مى گردد.
آیا مى دانید که : از نظر سیوطى قدیمى ترین اثرى که در زمینه اسباب نزول نوشته شده است تألیف على بن مدینى استاد بخارى است .
آیا مى دانید که : روایات اسباب نزول , که شمار آنها به چندین هزار مى رسد, غالباً از اهل سنت نقل شده وغالباً غیر مسند و ضعیفند.
آیا مى دانید که : على بن مداینى براى نخستین بار اسباب نزول را بصورت مستقل و با عنوان اسباب نزول نگاشت و پس از او شخصیتهاى دیگرى شروع به نگارش اسباب نزول کردند.
آیا مى دانید که : در میان نویسندگان , زرکشى (م 794 نخستین کسى است که با دیدهء نقد به اسباب نزول نگریسته است .
آیا مى دانید که : مهمترین علت , و انگیزهء جعل و تحریف در اسباب نزول انگیزه هاى سیاسى , مثل توجیه خلافت , فضیلت سازى ,... و همچنین انگیزه هاى مذهبى و... بوده است .
آیا مى دانید که : روشن ترین مصادیق آیات متشابه در آیات مربوط به صفات و افعال الهى جستجو شده است .
آیا مى دانید که : پیامبر (ص ), بعنوان دریافت کنندهء وحى , نخستین و اصلى ترین مرجع فهم قرآن به شمارمى رود .
آیا مى دانید که : شاید قدیمى ترین اثر فارسى ترجمه قرآن ترجمهء تفسیرى است مربوط به طبرى که به دستور منصور بن نوح سامانى نگاشته شد.
آیا مى دانید که : اولین ترجمهء انگلیسى قرآن , احتمالاً, در سال 1143میلادى توسط رابرت کتونى دانشمندانگلیسى تبار انجام شده است .