تسنیم

مطالب قرآنی: مقالات-حدیث-گزارش-درباره قرآن-پند بزرگان-کتابشناسی-علوم قرآنی-حفظ قرآن-شان نزول-پرسش و پاسخ-آیامیدانید-دین و زندگی

تسنیم

مطالب قرآنی: مقالات-حدیث-گزارش-درباره قرآن-پند بزرگان-کتابشناسی-علوم قرآنی-حفظ قرآن-شان نزول-پرسش و پاسخ-آیامیدانید-دین و زندگی

شناسنامه سوره: مائده

 

 

شماره صفحه: 106

شماره سوره: 5

ترتیب نزول: 112

 

محل نزول: مدینه

سال نزول: بعد از هجرت

 

جزء: 5

تعداد آیات: 120

 

تعداد کلمات: 2842

تعداد حروف: 12207

 

تعداد لفظ الله: 151

معانی سوره: مائده یعنی غذای گوارا و لذیذ آسمانی.

 

نامهای دیگر سوره: عقود – منقده.

 

ویژگی سوره: تاکید وفا به عهد و پیمانها و پایبندی به قرارها.

 

موضوعات کلی سوره: تشریع قانونگذاری و احکام فقهی، وفای به عهد و پیمان، مساله امامت و ولایت.

 

فضیلت قرائت سوره مائده

امام باقر (ع) فرمودند:

هر کس هر پنجشنبه سوره مائده را بخواند، ایمانش را تاریکی نمی گیرد و هیچ وقت مشرک نمی شود.

                                                              (مجمع البیان، ج 3، ص 241 )

منبع: کتاب شناسنامه ی سور قرآن کریم از انتشارات وفائی

انواع حفظ قرآن

حفظ قرآن به دو شکل ممکن است : 1 . حفظ ترتیبى 2 . حفظ موضوعى [حـفـظ ترتیبى ] یعنى حفظ آیات از ابتداى قرآن تا پایان آن .] حفظ موضوعى ] به معناى حفظ آیات دسـتـه بـنـدى شـده در مـوضـوع هـاى مـتـفـاوت است کسانى که از حافظه ى متوسط و وقت بـیـش تـربرخوردارند, شایسته است در مسیر حفظ ترتیبى گام بردارند .
براى آنان که از حافظه ى مـتـوسـط یـا فرصت کافى بى بهره اند, حفظموضوعى یا حفظ بعضى از سورهاى کوچک و داراى فضیلت سودمندتر است .
کسانى که به هیچ وجه توان حفظ آیات قرآن راندارند, باید بسیار سجده به جـاى آورنـد .
یـکـى از یـاران پـیـامـبراسلام (ص ) نزد حضرت آمد و گفت : قرآن از ذهنم رمیده ونگهدارى اش برایم دشوار شده است . حضرت فرمود: [لا تحمل علیک ما لا تطیق و علیک بالسجود [
 کارى که توان انجامش را ندارى , انجام مده , و بر تو بادسجده کردن . مراحل حفظ قرآن حفظ قرآن مراحلى دارد . که رعایت آن ها بسیار سودمند است . این مراحل عبارت است از :

1 - نقطه ى شروع

حـفـظ جـزء اول قرآن از حفظ جزء دوم مشکل تر است , و حفظجزء دوم از جزء سوم دشوارتر .
بدین سبب , یکى ازدانشمندان مى گوید: هرکه پنج جزء قرآن را حفظ کند , باید به حفظ کل قرآن امیدوار باشد . حـفـظ قـرآن در آغاز کار دشوارتر است و هر چه پیش تر رویم ,دشوارى ها کم تر مى شود .
از این رو, شـایـسـته است براى جلوگیرى ازدلسردى حفظ رااز آسان ترین مکان آغاز کنیم .
موارد زیر براى شروع حفظ مناسب ترین آیات شمرده مى شود: الف ) فهرست سوره هاى قرآن ب ) جزء سى ام ج ) داستان هاى قرآن در بسیارى از کشورها, جزء سى ام قرآن - که سوره هایش کوچک و یادگیرى اش تا اندازه یى آسان تر است - با عنوان عم جزء جداگانه چاپ مى شود و متن درسى قرار مى گیرد .

2 - کیفیت حفظ

نـخـست باید سوره یا جزءمورد نظر را تقسیم بندى کردو سپس به حفظ آن پرداخت .
با این روش , حجم آیات سوره یا جزء کم تر و کارحافظ آسان تر مى نماید پس از تقسیم بندى سوره یا جزء, نوبت به حفظ مى رسد .
براى حفظ دو راه وجود دارد: الف ) حفظ آیات بر اساس صفحه ب ) حفظ آیات بر اساس شماره در راه اول , به طور متوسط سهمیه ى هر روز یک صفحه است .
اگر کسى این شیوه را انتخاب کرد, بـایـد تا آخر قرآن بدان پاى بند ماندو بر اساس صفحه پیش رود . در شیوه ى دوم , مناسب ترین راه این است که آیات پنج تا پنج تا به خاطر سپرده شود, زیرا کسى که شماره هاى 1 و 5 و 10 و ...
را حفظ کـنـد, شـماره هاى بین آن ها را ناخودآگاه به خاطر مى سپارد و براى این کار به تمرکز شدید فکر نـیـاز نـدارد . بـاایـن روش , خـوانـدن قرآن از آخر به اول نیز دشوارنیست و با اندکى تمرین امکان پذیراست .
بـایـد تـنـها پس از به خاطر سپردن دقیق یک آیه سراغ آیه ى دیگررفت , وقتى آیه ى دوم به خاطر سـپـرده شـد , باید دو آیه با هم تکرارشود و پس از اطمینان کامل , حفظ آیه ى سوم آغاز گردد .
بر ایـن اسـاس , وقـتـى پـنـج آیه به خاطر سپرده شد, باید آن قدر به تکرار شان ادامه داد که در ذهن اسـتقرار یابد .
پس از این مرحله , باید آیات پنج گانه هر روز دست کم پنج بار با فاصله تکرار شود تا در ذهن اثر عمیق نهد .
یک روان شناس مى گوید : به خاطر داشته باش که نیمى از آنچه امروز مى خوانى پس ازنیم ساعت فراموش خواهى کرد , و 23 آن را پـس از 9 سـاعـت و 34 آن رادر مـدت 6 روز و 45 آن را نـیـز در عـرض یـک مـاه از یـاد خواهى برد .

بنابر این , راه تثبیت آیات در ذهن تکرار روزانه ى آن ها درفاصله هاى مختلف و منظم است .
در روز بـعد, باید ابتدا پنج آیه ى روز پیش را چندین بار از حفظ خواند و سپس به حفظ پنج آیه ى بعدروى آورد . به کارگیرى دقیق این شیوه , حفظ قرآن کریم را آسان مى سازد .
در پـایـان ایـن بخش , باید یاد آور شد که براى حفظ آیه ى طولانى مى توان آن را به دو یا سه بخش تقسیم کرد و در مدت دو یا سه روز به خاطر سپرد .

] کمیت یا کیفیت [

آنچه به حفظ قرآن کمک مى کند و محفوظات قرآنى را متقن ومستحکم مى سازد, کیفیت است نه کـمـیـت . خوب به خاطر سپردن ,بیش از حجم محفوظات اهمیت دارد .
پس باید به تکرار - حتى اگر به طولانى شدن بسیار زمان حفظ قرآن بینجامد - ارج نهاد, زیرا تکرارپیوسته ى محفوظات بر دوام و استحکام آن ها مى افزاید .

3 - تثبیت محفوظات

نـگهدارى هر پدیده یى از ایجاد آن دشوارتر است . این قانون در[حفظ قرآن [ نیز جارى است .
پس از مـرحـلـه ى دشـوار حـفظ, باید دراندیشه ى مرحله ى دشوارتر تثبیت محفوظات بود .
تثبیت آیات درذهن به چند شکل زیر انجام مى پذیرد: 1- تکرار 2- گوش سپردن به نوارهاى قرآنى 3- نوشتن آیات در این میان , نیرومندترین و مؤثرترین ابزار تکرار است که در بحث آینده از آن , سخن گفته خواهد شد . شیوه ى تکرار تکرار خود به شکل هاى گوناگونى نیز تحقق مى یابد, براى مثال مى توان به سه شیوه ى زیر اشاره کرد :

1 - قرائت در نماز

قـرائت قـرآن در نمازهاى واجب و مستحب , نوعى تکرار شمرده مى شود .
در نماز واجب باید بعد از سـوره ى حـمـد یـک سـوره ى کـامل قرائت شود, ولى در نماز مستحبى بعد از حمد هر مقدار آیه خوانده شود, کافى است و نماز صحیح است .
بااجراى این روش , مى توان به تکرار محفوظات قرآنى پرداخت و آن هارا در ذهن متقن و مستحکم ساخت .

2 - تکرار انفرادى

حافظ قرآن باید روزانه بخشى از وقت خویش رابه تکرارمحفوظات اختصاص دهد . هرکس با توجه بـه حـافظه و موقعیت خویش مى تواند زمان مورد نیاز براى تکرار خود را در یابد, ولى تجربه نشان مى دهد که باید هر 10 روز یا حداکثر 30 روز به تدریج همه ى محفوظات قرآنى تکرار شود .
از آن جا که قرائت هر جزء به طورمتوسط نیم ساعت وقت مى خواهد, مى توان جدول زیر را, به عنوان روش مطمئن استقرار محفوظات در ذهن , به عاشقان قرآن ارائه داد: نوع حافظزمان لازم براى تکرار در روز کل قرآن یک ساعت و نیم 20 جزء یک ساعت 10 جزء نیم ساعت 5 جزء یک ربع نـاگـفـته نماند, مهم تلاوت قرآن است نه مرور آن در ذهن .
افزون براین , باید زمان تکرار در تمام روز تـقـسـیـم شود, براى مثال بهتر است حافظ کل قرآن زمان یک ساعت و نیم تکرار را به 3 نیم سـاعـت تـقـسـیـم کند: نیم ساعت صبح , نیم ساعت ظهر و نیم ساعت پیش از خواب شبانه .
البته مطلوب آن است که حافظ به زمان هاى یاد شده بسنده نکند و از هر فرصتى براى تکرار و استحکام محفوظاتش بهره گیرد . خداوند مى فرماید: [فاقرؤا ما تیسر من القرآن [ .
 هر قدر ممکن است قرآن تلاوت کنید . در پـایـان ایـن بخش , ذکر روش استاد طبلاوى در تکرار آیات , به عنوان یک الگو, سودمند به نظر مـى رسـد .
او روز جـمعه تکرار رامى آغازد و سوره هاى بقره , آل عمران و نساء را به پایان مى رساند .
روزیـکشنبه از ابتداى سوره ى یونس تا آخر نحل مى خواند و بر اساس تقسیم بندى خویش , تا پایان هفته یک بار قرآن راختم مى کند . اومى گوید : اختصاص داده ام و آن را به سرعتى بیش من براى مرور قرآن هر روز دو ساعت و نیم وقت از ترتیل تلاوت مى کنم , چرا که تلاوت با تجوید زمان بیش ترى مى طلبد .
سهم هر روز من این است که در هرنیم ساعت یک جزء بخوانم و این دو ساعت ونیم را به این طریق در روز تقسیم کرده ام که صـبح یک ساعت یعنى دو جزء, عصر یک ساعت یعنى دو جزء و هنگام خوابیدن نیز نیم ساعت یعنى یک جزء که روى هم رفته پنج جزء را قرائت مى کنم .

3 - عرضه بر دیگران

یـکـى از راه هاى تکرار محفوظات قرآنى , عرضه بر دیگران است .
حافظ قرآن هنگام عرضه به نقاط ابـهـام و ضـعـف خـود پـى مـى برد ومحفوظاتش متقن ومستحکم مى گردد . پیامبر اسلام (ص ) کـه فـصـیـح تـریـن مـردم اسـت و قـرآن را از جـبـرئیل دریافت مى کرد - در ماه رمضان هر سال محفوظاتش رابر جبرئیل عرضه مى داشت .
صحابه نیز محفوظات خویش را بر پیامبر عرضه مى کردند تا بردرستى اندوخته هاى قرآنى شان مهر تایید زنند و اطمینان یابند .
حافظ قرآن مى تواند با شرکت در محافل حفظ یا گزینش دوست به تکرار آیات بپردازد یا دست کم محفوظات خود را بر یکى از بستگان و آشنایانش عرضه کند .

شیوه ى حفظ آیات همانند

در حـفظ قرآن , به ویژه دراثناى آن , با مسئله یى به نام حفظ [آیات همانند ] روبه رو مى شویم .
براى حـفـظ ایـن آیـات , باید آن ها را چندبرابر آیات دیگر تکرار کرد تا از دوام بیش ترى برخوردار شوند, آیات همانند به شکل هاى مختلف دیده مى شوند .
گاه دو یا چند آیه ,جز دریک یا دو حرف یا کلمه , باهم شبیه اند, مانند آیات 84 آل عمران و136 بقره : [قـل امنا باللّه و ما انزل علینا و ما انزل على ابرهیم و اسمعیل واسحق و یعقوب والاسباط و ما اوتى موسى و عیسى و النبیون من ربهم لانفرق بین احدمنهم و نحن له مسلمون [.
] قـولوا امناباللّه و ما انزل الینا و ما انزل الى ابراهیم و اسمعیل واسحق و یعقوب والاسباط و ما اوتى موسى و عیسى و ما اوتى النبیون من ربهم لا نفرق بین احدمنهم و نحن لهمسلمون
ایـن دو آیـه در کـلمات :[قل و قولوا], [علینا و الینا] و [على ابراهیم و الى ابراهیم ] با یکدیگر تفاوت دارند . افزون براین , در آیه ى دوم واژه ى [و ما اوتى ] دوبار تکرار شده است .
این همانندى به شکلى دیگر در سوره ى انشراح دیده مى شود: [فان مع العسر یسرا .
  ان مع العسر یسرا .[
  این دو آیه تنها در فاى آغازین تفاوت دارند . گاه این شباهت تنها در پایان آیات است , مانند آیات 1 احزاب و30 دهر: [یا ایها النبى اتق اللّه و لا تطع الکافرین و المنافقین ان اللّه کان علیما حکیما .] و ما تشاؤن الا ان یشاء اللّه ان اللّه کان علیما حکیما [
زمانى نیز این تشابه تنها در صدر آیات است , مانند آیات 10 و116 آل عمران : [ان الذین کفروا لن تغنى عنهم اموالهم و لا اءولادهم من اللّه شیئا و اولئک هم وقود النار [.
] ان الـذیـن کـفـروا لـن تـغـنـى عـنـهـم امـوالـهـم و لا اءولادهـم مـن اللّه شـیـئاو اولئک اءصحاب النارهم فیهاخالدون ] گـاه دو آیه با یکدیگر همانند است , ولى کلمات متفاوت نیزدرآن ها به چشم مى خورد, مانند آیات 100 و 149 آل عمران : ] یا ایها الذین آمنوا ان تطیعوا فریقا من الذین اوتوا الکتاب یردوکم بعد ایمانکم کافرین [.
] یا ایها الذین آمنوا ان تطیعوا الذین کفروا یردوکم على اعقابکم فتنقلبوا خاسرین [ .
  بـرخـى اوقـات تـنـها عبارت میانى دو آیه با یکدیگر شبیه است ودر صدر و پایان شان تفاوت دیده مى شود, مانند آیات اول صف وجمعه : [سبح للّه ما فى السموات و ما فى الارض و هو العزیز الحکیم [ .
] یسبح للّه ما فى السموات و ما فى الارض الملک القدوس العزیز الحکیم .[
  بـى تـردیـد شـکل هاى همانندى بسیار است و بررسى همه ى آن هاما رااز هدف اصلى باز مى دارد . آنـچـه بـدیـن مـجـمـوعه مرتبط است ,شیوه ى به خاطر سپردن آن هاست .
دراین باره , روش هاى متعددى وجود دارد که عبارت است از :

1 - تکرار

براى حفظ و استقرار آیات همانند, باید آن ها را چند برابرآیه هاى معمولى تکرار کرد .

2 - روش مقایسه

[ مـقـایـسـه ] یعنى کنار هم قرار دادن آیات همانند و به حافظه سپردن دقیق موارد اختلاف آن ها, بـراى مـثـال وقـتـى آیـه هـاى 136 بقره و 84 آل عمران را کنار هم مى نهیم و دقت مى کنیم , در مـى یـابـیـم که آیه ى 136 بقره کلمه ى [قولوا] دارد و آیه ى 84 آل عمران [قل ] دراولى [الى ] و در دیـگرى [على ] دیده مى شود . افزون براین , در اولى [اوتى ] دوبار تکرار شده است . پس این دوآیه در سه مورد با یکدیگراختلاف دارند .
وقتى آیات همانند را یک جا قرار دهیم و بایکدیگرمقایسه کنیم , در حافظه بهتر جاى مى گیرند و از دوام بیش ترى برخوردار مى شوند .

3 - روش تناسب

یـکى از بهترین و سودمندترین راه هاى حفظ آیات همانند, روش [تناسب صدر و ذیل ] است که در فـن بدیع [تمکین [ خوانده مى شود .
تمکین یعنى آن که ذیل آیه با صدر آن در معنا تناسب دارد,براى مثال درآیه 103 انعام مى خوانیم : لاتدرکه الابصار و هو یدرک الابصار و اللطیف الخبیر .
] او خدا] را هیچ چشمى در نمى یابد و او بینندگان رامشاهده مى کند, و او نامرئى وآگاه است . بـى تـردیـد وقـتـى چـیـزى لطیف باشد چشم ها از دیدنش ناتوانند . بنابراین , کلمه ى [اللطیف ] با جـمـلـه ى [لاتدرکه الابصار] مناسبت دارد .
افزون براین , هرکس از حقیقت اشیا آگاه باشد, خبیر خوانده مى شود . پس کلمه ى [الخبیر] با جمله ى [و هو یدرک الابصار] متناسب است .

در آیه ى16 نساء نیز مى خوانیم : [و الذان یاءتیانها منکم فاذوهما فان تابا و اصلحا فاعرضواعنهما ان اللّه کان توبا رحیما .[
  هـرکـس از مـسـلـمانان کردار ناشایست مرتکب شود چه زن چه مرد, آن ها را با سرزنش بیازارید .
چنانچه توبه کردند, متعرض آنها نشوید, زیراخداوند توبه ى خلق رامى پذیرد و مهربان است .
در صدر این آیه , جمله ى [فان تابا و اصلحا] و در پایان آن صفات [توابا] و[رحیما] ذکر شده است که با [تابا] و [اصلحا] تناسب دارد . البته گاه میان کلمات و عبارات صدر و ذیل آیه به ظاهر تناسبى مشاهده نمى شود, ولى با دقت و تامل بیش تر مى توان رگه هاى تناسب راشناسایى کرد .

4 - روش قرداد

] قرداد] یعنى رمزى که حافظ قرآن براى به خاطر سپردن دقیق آیات همانند درست مى کند .
البته ایـن رمز گاه معنا و مفهوم روشنى ندارد و تنهاحافظ را در تداعى الفاظ آیات یارى مى دهد, براى مثال در آیات 176 و 177 و 178 سوره ى آل عمران به ترتیب مى خوانیم : [ولایحزنک الذین ...
و لهم عذاب عظیم .
] ان الذین اشترو ...
و لهم عذاب الیم .
] و لایحسبن الذین ...
و لهم عذاب مهین .
] بـراى حـفظ آخر این آیات - که با یکدیگر همانند است - قرارداد[عام ] سودمند مى نماید .
سه حرف [ع ], [الف ] و [م ] به ترتیب حروف آغازین کلمات [عظیم ], [الیم ] و [مهین ] است و نشان مى دهد که ایـن کـلـمـات بـه تـرتیب [عظیم , الیم و مهین ] دراین سه آیه آمده است
در آیه ى154 آل عمران مى خوانیم : ثم انزل علیکم ...
و لیبتلى اللّه ما فى صدورکم و لیمحص ما فى قلوبکم ...
درایـن آیـه , کـلمه هاى [صدورکم ] و [قلوبکم ] به طور معمول اشتباه مى شود .
در این جا, مى توان مـقـدم بـودن حـرف [ص ] بـر [ق ] درحـروف الفبا را رمز قرار داد و در زمان تردید با توجه به این رمزدریافت که [صدورکم ] پیش از [قلوبکم ] قرار دارد .
این قراردادهابیش ترشخصى و مبهم است , ولى رمزهاى غیرمبهم و قابل استفاده براى همگان نیز وجود دارد که چند نمونه از آن عبارت است از: 1 - در قرآن همواره کلمه ى [ولى ] بر [نصیر] مقدم است , مانندآیات زیر: و اللّه اعلم باعدائکم و کفى باللّه ولیا وکفى باللّه نصیرا .
 واجعل لنا من لدنک ولیا واجعل لنا من لدنک نصیرا .
 ومالکم من دون اللّه من ولی و لا نصیر .

2-در قرآن همیشه [سمیع ] پیش از [علیم ] آمده است , مانندآیات زیر: ربنا تقبل منا انک انت السمیع العلیم .
 فسیکفیکهم اللّه و هو السمیع العلیم .
 ان اللّه سمیع علیم .

عوامل موثر در حفظ قرآن کریم

آنـچـه گذشت , شرطهاى اصلى حفظ قرآن بود به گونه یى که اگرخللى بدان ها وارد آید, حفظ امکان پذیرنیست . در این فرصت , به عواملى که [حفظ] را مفیدتر و پربارتر مى سازد, مى پردازیم .

1 - نماز حفظ قرآن

حفظ کتاب خداوند, توفیقى است که جز به یارى آن حضرت رفیق راه انسان نمى شود .
بدین سبب , نـمـاز, دعـا و تـوسـل را ازضـروت هـاى مـسـیـر حـفـظ شمرده اند .
مرحوم طبرسى در مـکـارم الاخـلاق به دو نوع نماز حفظ اشاره کرده است :  یکى نماز تقویت هوش و حافظه و دیگرى نـمـاز حـفـظ قـرآن . دربـاره ى نماز حفظ قرآن مى گوید:  شب یا روز جمعه چهار رکعت نماز مى گزارى , در رکعت اول سوره ى حمد و یس , در رکعت دوم حمد و حم دخان , در رکعت سوم حمد و حـم سجده و در رکعت چهارم حمد و تبارک الملک .
بعداز پایان نماز, نخست خداوند را ستایش مـى کـنـى . سـپـس بـر پـیـامـبـر وخـانـدانـش درود مى فرستى و براى مؤمنان صد بار آمرزش مى طلبى .
آن گاه مى گویى : [الـلـهـم ازجـرنـى بـتـرک مـعـاصـیـک ابـدا ما ابقیتنى وارحمنى من ان اتکلف طلب مالا یعنینى وارزقـنـى حـسـن الـنـظـر فیما یرضیک عنى اللهم بدیع السموات و الارض ذاالجلال و الاکرام و الـعـزة الـلـتـى لاتـرام . یـااللّه , یـارحمن ,اساءلک بجلالک و بنور وجهک ان تلزم قلبى حفظ کتابک الـقـرآن الـمنزل على رسولک و ترزقنى ان اتلوه على النحو الذى یرضیک عنى . اللهم بدیع السموات والارض , ذاالجلال والاکرام والعزالذى لا یرام . یااللّه ,یارحمن,اساءلک بجلالک و بنور وجهک ان تنور بـکـتـابک بصرى و تطلق به لسانى و تفرج به قلبى و تشرح به صدرى وتستعمل به بدنى و تقوینى عـلـى ذلـک و تـعـیـننى علیه , فانه لایعین على الخیر غیرک و لایوفق له الا انت . لا حول و لا قوة باللّه العلى العظیم [.

2 - ایجاد آمادگى معنوى

وضـو گرفتن , قصد قربت و رو به قبله نشستن , علاوه بر این که خود عبادت است ,در روان حافظ تاثیر مى نهد واو را از آرامش سرشارمى سازد .

3 - بهره گیرى از سحرگاهان

چـنـان کـه نـوجـوانى و جوانى بهترین فصل حفظ مطالب است ,هنگام صبح و نشاط اول روز نیز بـرترین وقت حفظ به شمار مى آید .
دراین زمان , مغز انسان آماده تر است و بدن و طبیعت هر دو از آرامـش خاص برخوردارند .
افزون بر این , در سحرگاه برکات فراوان نهفته است .
وقتى امام محمد بـاقـر(ع ) به فرمان هشام بن عبد الملک ازمدینه سوى شام سفر مى کرد, گروهى از مسیحیان را دید که درون غارى گام مى نهادند , حضرت پرسید:  در چنین روزى عید گرفته اند؟ گـفتند: خیر, به سوى یکى از دانشمندان خود مى روند .
آن هاهرسال یک بار در چنین روزى او را ازکوه خارج مى کنندو آنچه مى خواهند از وى مى پرسند . امام فرمود: آیا دانشى دارد؟ گـفـتـنـد: آرى , از داناترین مردم است .
آن گاه حضرت چهره ى خودرا پوشاند و با یارانش همراه مسیحیان سمت آن دانشمند نابینا وکهنسال حرکت کرد, مرد کهنسال به یارى حس نیرومندش , سمت امام اشاره کرد و گفت : مرد, از ما هستى یااز امت محمد؟ امام فرمود: از امت محمد(ص (.
پیر پرسید: براى پرسیدن آمدى یا پرسیده شدن ؟ امام فرمود: بپرس . مرد کهنسال بسیار پرسید . وپاسخ شنید . آن گاه گفت : بنده ى خدا, کدام ساعت نه بخشى از شب است نه بخشى از روز, واگر ازهیچ کدام نیست ,چیست ؟ امـام بـاقـر(ع ) فـرمـود : فاصله ى طلوع فجر تا طلوع آفتاب نه جزءشب است نه جزء روز .
زمانى از زمـان هاى بهشت است که در آن بیماران درمان مى یابند و روزى بندگان خدا تقسیم مى شود, و ساعت رحمت و خیرو برکت است .

از این داستان در مى یابیم این زمان زمانى معنوى است و شایسته است حفظ قرآن در چنین وقتى تحقق یابد . خداوند مى فرماید: [ان قرآن الفجر کان مشهودا [ نماز صبح مورد مشاهده است . مـراد از[قـرآن الـفـجـر] نماز صبح است .

بر اساس روایات شیعه وسنى , در میان نمازهاى روزانه نماز صبح مورد مشاهده ى فرشتگان شب و روز قرار مى گیرد, زیرا در آغاز صبح فرشتگان شـب جـاى خـودرا به فرشتگان روزمى سپارند و دراین تعویض جایگاه , نماز مردمان رادیده , برآن گواهى مى دهند .

براى بیدار شدن به هنگام طلوع فجر, توجه به نکات زیر سودمندمى نماید: الف ( خفتن در اوایل شب ب ) شب هنگام غذاى اندک خوردن ج ) خواندن آیه ى آخر سوره ى کهف

4 - انتخاب

مکان مناسب اگـر مـکان مطالعه پرسروصدا, بسیار سرد یا بسیار گرم و نامناسب باشد, انسان دچار تشتت فکر مى شود . این نکته در [حفظ قرآن ] ازحساسیت ویژه برخورداراست , زیرا حفظ قرآن به تمرکز شدید فکرنیاز دارد . البته پس از به خاطر سپردن آیات , تکرار آن به این اندازه تمرکز نیازمند نیست و مى تواند در مکان هاى شلوغ نیز تحقق یابد .

5 تمرکز فکر

هـنـگـام به خاطر سپردن قرآن , تمرکز فکر بسیار ضرورت دارد . پس باید عوامل عدم تمرکز فکر و حـواس پرتى را شناسایى کرد و در رفع آن ها کوشید .
این عوامل , در اشخاص مختلف متفاوت است ومى توان آن ها را به دو نوع تقسیم کرد: الف ) درونى ب ) بیرونى عـوامـل [درونـى ] بـه معناى اسبابى است که در درون انسان جاى دارد, مانند اندوه و اضطراب و نگرانى . کسى که در دام این عوامل گرفتار آمد, باید حفظ قرآن راکنار نهد و نخست در نابودى این عـوامل بکوشد .
مراد از عوامل [بیرونى ], عوامل محیطى است , مانندسروصدا و صحنه هاى مشغول کننده .
این امور از بازدهى حفظمى کاهد و چه بسا موجب دلسردى و نومیدى انسان مى گردد .

6 - انتخاب نوع قرآن

یـکـى از نـکـات بـسیار مهم و مؤثر در حفظ قرآن , مسئله ى انتخاب قرآن است .
باید از آغاز تا پایان حفظ, حتى براى مرور, از یک قرآن استفاده کرد .
استفاده از قرآن هاى مختلف ذهن را دچار مشکل مى کندوتصویر آیات و صفحات را به هم مى ریزد . بهتر است , با توجه به مکان و زمان حفظ ومرور, از قطع هاى گوناگون یک قرآن استفاده شود,براى مثال در خانه و محل کار از قطع بزرگ و در غیر ایـن مـوارد ازقـطـع جـیـبـى بـهره برد .
البته قرآنى که انتخاب مى شود, باید ازویژگى هاى زیر برخوردار باشد: الف ) سادگى متن و زمینه ب ) عدم ترجمه هـنگام حفظ قرآن توجه به ترجمه ما را از مسیر اصلى حفظ دورمى سازد . بنابراین , بهتراست پیش از آغاز حفظ درباره ى ترجمه ,تفسیر اجمالى آیات و برخى از شان نزول ها آگاهى به دست آورد .

7 - آشنایى بازبان عربى

آشـنـایى بازبان عربى و ترجمه و تفسیر اجمالى آیات , در حفظقرآن بسیار سودمند است .
به خاطر سـپـردن کـلـمات و الفاظ, بدون توجه به معانى , کار حافظ را سخت مى کند و سبب مى شود آیات بـه طـور صـحـیـح در ذهن جاى نگیرد . این امر چنان مهم است که مى توان آن را مؤثرترین عامل پـیـشـرفـت در حفظ قرآن به شمار آورد .
آشنایى بازبان عربى , آیات را دلنشین تر مى سازد و سبب علاقه و امیدوارى فزون تر حافظ مى گردد .

یاد آورى

کـسـانـى که در اندیشه ى شرکت در مسابقات سراسرى قرآن به سرمى برند, باید درباره ى تجوید قـرآن آگـاهـى کـافـى داشـتـه باشند . یادگیرى احکام تجوید از دو راه امکان پذیر است : مربى و نـوارهاى قرآن . در این راستا, سفارش مى شود علاقه مندان از همان آغاز قرآن رابا رعایت تجوید به خاطر سپارند تا هنگام خواندن آیات لحن آنان ازویژگى احکام تجوید برخوردار باشد .

9 - نوارهاى قرآنى

حـافظان با تجربه بر این باورند که گوش سپردن به نوارهاى قرآنى براى حفظ کتاب خدا روشـى نـامـنـاسـب است , زیرا در این شیوه حافظ به جاى تکرار پیوسته ى آیات به شنیدن بسنده مـى کند و حافظه را با تکرار کلمات ورزیده نمى سازد .
اگر حافظه پیوسته به کار گرفته نشود, به تـدریـج سلول هاى مغز حالت اثر پذیرى و ثمردهى را ازدست مى دهد و دیگر در برابر محرک ها به انـدازه ى کـافـى حـسـاسـیت ندارد تا داده ها را بى درنگ بایگانى و حفظ کند .
رمز اصلى حفظقرآن , تکرار الفاظ است نه شنیدن . به طور کلى ,آفات گوش سپردن به نوار عبارت است از: 1 . تنبلى حافظه 2 . دیر به مطلوب رسیدن 3 . سستى و مستحکم نبودن محفوظات البته گوش دادن به نوارهاى قرآنى , براى فراگیرى احکام تجویدو بالا بردن سطح آن   سودمند و در مواردى ضرورى است .

منبع: http://quran.al-shia.com/fa/id/0/view.php?input=item/05.html

آثار حفظ قرآن

حفظ قرآن مانند تلاوت آن آثارى ارزنده دارد . برخى از آثار به خاطر سپردن آیات عبارت است از :

1 - پاداش اخروى

چنان که در بحث ارزش حفظ قرآن گذشت , حافظان در بهشت جایگاهى والا دارند و پاداش آنان دو چندان خواهد بود .

2 - هدایت انسان

تلاوت و انس با قرآن از سفارش هاى مکرر معصومان (ع ) است وحفظ قرآن به طور طبیعى به انس بـا آیـات الاهى مى انجامد, زیرا حافظقرآن باید براى تثبیت محفوظات قرآنى اش دست کم روزى چـنـد بار به قرائت قرآن بپردازد .
معصومان (ع ) حافظان قرآن را به تکرار آیات الاهى فراخوانده , یاد آور شده اند همان گونه که شتر بسته شده در یک نقطه - چنانچه مورد دیدار پیاپى صاحبش واقع نـشـود .
جایگاهش راترک مى کند, محفوظات حافظ قرآن نیز- اگر پیوسته مورد مراجعه وتکرار قـرار نـگـیـرد- از خـاطـر زدوده مى شود .

بنابراین ,حافظ ناگزیربا قرآن انس مى گیرد و زمـینه ى هدایت وسعادتش فراهم مى آید .
حضرت على (ع ) مى فرماید: هیچ کس با قرآن هم نشین نـمـى شـود مـگـرایـن کـه از کـنـار آن بـا افزایش یا کاهش بر مى خیزد: افزایش هدایت یاکاهش گمراهى .

نفوذ قرآن در جان ها و پدیدآوردن تحول در شخصیت افراد نیزاز آثار سازنده ى تلاوت و حفظ قرآن اسـت .
بـسیارى از مردم با تلاوت یا شنیدن آهنگ دلنشین قرآن مسیر زندگى خود را تغییر داده , سمت سعادت و کمال رهنمون شدند .

3 - آرامش روحى

یـاد خـدا تـاثـیـر بـسـزایـى در روان آدمـى دارد و دل ها در پرتو آن آرام مى گیرد .
خداوند متعال مى فرماید: [اءلا بذکر اللّه تطمئن القلوب [.
آگاه باش , دل ها با یاد خدا آرام مى گیرد . یکى از نام هاى قرآن ذکر است .
تلاوت و حفظ قرآن نوعى ذکرخداوند است که انسان در پرتو آن از هجوم بسیارى از فشارهاىروانى و اضطرابات درونى مصون مى ماند . درستى این سخن در عمل نیز بـه اثبات رسیده است .
قاریان و حافظان قرآن , به ویژه آنان که درسحرگاهان با قرآن انس دارند, هـمـگـى اعـتـراف دارند ارتباط با قرآن درپیشگیرى از نگرانى و هجوم فشارهاى روانى بهترین و مـؤثـرتـریـن عـامـل بـه شـمـار مى آید . این اثر در پرتو نشاطبخش بودن قرآن پدید مى آید .
پیامبر اسـلام (ص ) مـى فـرماید:  مثل قرآن مثل کیسه ى سر بسته ى پر ازمشک است . اگر آن را باز کنى , بوى مشک فضا را معطر مى سازد و اگربه حال خود رها سازى , سود نمى بخشد .
قرآن نیز, چنانچه به تلاوتش روى آورى , فضا را از عطر خود آکنده مى سازد و روان را نشاطمى بخشد, و اگر تلاوت نکنى , در سینه ات پنهان مى ماند .

4 - نجات از تنهایى

کـتـاب بـهـتـرین هم نشین تنهایى است و قرآن زیباترین , عمیق ترین و با نفوذترین کتاب شمرده مـى شود .
امام سجاد(ع ) مى فرماید:  اگرهمه ى مردم روى زمین از دنیا بروند, تا وقتى قرآن با من است , از هیچ چیز وحشت ندارم

5 - فهم بهتر قرآن

مـهـم تـریـن و عمده ترین اثر حفظ قرآن درک بهتر آن است . حافظ به سبب تسلط بر همه ى آیات , ارتباط آن ها را نیک در مى یابد و در پرتوآن درکى بهترو درست تر از قرآن به دست مى آورد .
هر آیه از قرآن , ضمن داشتن معناى ظاهرى , بطن هاى متعدددارد که در اثر شناخت بیش تر رواب ط آن بـاسـایـر آیـات قـرآن بـه عـنـوان جـزئى از یـک کـل آشکار مى شود .
هرچه انس انسان با آیات مـخـتـلـف قرآن بیش تر باشد, در تفسیر قرآن بهتر و دقیق تر گام برمى دارد, براى مثال کسى که مى خواهد درباره ى [دعا] در قرآن تحقیق و جست و جوکند, در نخستین مرحله به کشف الایات و معجم هاى قرآنى پناه مى برد .
این کتاب ها اطلاعاتى درباره ى ماده ى دعا و مشتقات ومترادفات آن در دسـتـرس مـحقق مى گذارد, ولى هرگز به آیاتى که بدون به کارگیرى مشتقات ومترادفات دعـا مـعـارفـى پـیرامون آن مطرح مى کند, نمى پردازد . دراین موارد, به خاطر داشتن قرآن بسیار سـودمـنـداسـت .
حـافظ مى تواند همه ى آیاتى که در لفظ و معنا با موضوع موردنظر ارتباط دارد, گـردآورد و کـارى فراتر از کشف الایات انجام دهد .
بنابراین , آنچه در حفظ قرآن مهم است درک ارتباط آیات و سوره هابایکدیگر است نه به خاطر سپردن کلیات .
هرچه حافظ قرآن بر آیات و ارتباط و بـازیـابى آن ها مسلطتر باشد, بهتر مى تواند نظر قرآن درباره ى یک موضوع رابه دست آورد .
پس مـفـسـران حـافـظ قـرآن , بـهـتـرو دقیق تر مى توانند قرآن را تفسیر کنند و تفسیرشان از تفسیر مفسران غیر حافظ جامع تر و دقیق تر است .

6 - تقویت حافظه

یکى از امتیازهاى قرآن مجید آن است که تلاوت و به خاطرسپردنش سبب تقویت حافظه مى شود . در روایـات چنان مى خوانیم که قرائت قرآن به افزایش حافظه مى انجامد .

از آن جا که حفظ ایـن کـتاب آسمانى به تکرار پیوسته ى آن وابسته است , مى توان گفت حفظقرآن مجید حافظه را فزونى مى بخشد .

فلسفه ى حفظ قرآن

در آغـاز بـعـثـت پیامبر(ص ) براى حفظ قرآن از تحریف و نابودى ,راهى جز به خاطر سپردن آیات الاهى وجود نداشت , ولى اکنون - که چاپ ونشر به پیشرفتى باور نکردنى دست یافته - چرا از حفظ قرآن سخن مى گوییم ؟ در پـاسـخ به این پرسش باید گفت : کلام الاهى تنها براى جلوگیرى از تحریف و نابودى به خاطر سـپـرده نمى شد تا با پیشرفت صنعت چاپ حفظ بیهوده جلوه کند . این امر انگیزه هاى گوناگون داردکه برخى ازآن ها عبارت است از :

1 - جلوگیرى از تحریف

چنان که گفته شد, در صدر اسلام آیات قرآن به صورت پراکنده وبر پوست و استخوان هاى شانه و دنـده هـاى جـانوران , چوب هاى درخت خرما, سنگ هاى سفید, کاغذ و پارچه ثبت مى شد , واحـتـمـال نـابودى یا تحریف کلام الاهى همواره وجود داشت .
در این موقعیت , پیامبراسلام (ص ) مسلمانان را به حفظ قرآن سفارش کرد وحتى گروهى را برگزید تا بدین کار پردازند .

2 - عمل به قرآن

یـکـى از اهـداف [حـفظ] آیات قرآن , عمل به مضامین آن است .
وقتى انسان کلام وحى را به خاطر مـى سـپـارد, نـاخود آگاه جانش تاثیرمى پذیرد و او را در مسیر عمل به دستورهاى خداوند پیش مـى برد .
پاداش بسیار حافظان قرآن - که در برخى از روایات به چشم مى خورد- بدین جهت است .
آنـان پـیـوسـتـه آیـات الاهـى راتـکرارمى کنند و گوشت و پوست خود را با آن مى آمیزند .
در این موقعیت ,احتمال این که خداوند آن ها را سمت کمال و سعادت رهنمون نشود,بعید مى نماید . عـمـل بـه آیات الاهى , از دیرباز مورد توجه حافظان و قاریان بوده است .
چنان که صحابه یى مانند عـثمان و ابى و عبداللّه بن مسعودگفته اند: چون ده آیه از رسول خدا(ص ) مى آموختیم تا آن ها را بـه طـورکـامـل به خاطر نمى سپردیم و عمل نمى کردیم , به فراگیرى آیات دیگرنمى پرداختیم .

3 - بهره مندى از عبادت

در آیـیـن اسـلام , بـه خاطر سپردن آیات قرآن عبادتى مهم به شمارمى رود و پاداش دارد .
بیش تر روایـاتـى که درباره ى ارزش و اهمیت حفظ قرآن ذکر شده است , نگاه ابزارى ندارد و حفظ را تنها بـراى جـلوگیرى از تحریف عبادت نمى شمارد . در نگاه معصومان (ع ) نفس به خاطر سپردن آیات الاهى عبادت است و پاداش دارد . امام صادق ( ع ) مى فرماید:  [اللهم فحبب الینا حسن تلاوته و حفظ آیاته [.
خداوندا, تلاوت قرآن و حفظ آیاتش را براى ما دوست داشتنى فرما .
ایـن دعـا نشان مى دهد که نفس تلاوت قرآن و حفظ آن محبوب حضرت است , و امام ششم (ع ) به خاطر سپردن آیات الاهى را, بى توجه به مسئله ى تحریف , از حضرت احدیت در خواست مى کند . مـرحوم طبرسى در کتاب مکارم الاخلاق بابى با عنوان [صلاه حفظ القرآن ] دارد که نشان مى دهد [حفظ قرآن ] ذاتا ارزش منداست و از عبادات شمرده مى شود .

حفظ قرآن و جهاد

حـفـظ قـرآن آثـار دنیوى و اخروى بسیار دارد و عبادت شمرده مى شود . بى تردید این آثار در پرتو عـمل به قرآن و احکام الاهى نهفته در آن تحقق مى یابد .
در بسیارى ازکشورهاى اسلامى , به ویژه آن هـا کـه زیر سلطه ى فرهنگ شرق و غرب به سر مى برند, شمار حافظان قرآن بسیار است .
کتاب الاهـى در این سرزمین ها کتابى تشریفاتى شده , تنهابه قرائت نیک ,پخش رادیو- تلویزیونى و حفظ آن اهـمیت مى دهند .
در برخى از این کشورها مدارسى با عنوان [مدارس تحفیظ القرآن ] به صورت گـسـتـرده دیـده مى شود, در حالى که ارزش هاى آن ها از غرب یاشرق گرفته شده است .
محمد عبده در تفسیرالمنار آورده :
 یکى ازقوانین بعضى از کشورهاى اسلامى این است که حافظان قرآن از جنگ و جهاد و بخشش اموال در راه خدا معافند . چنین قوانینى با سیره ى حافظان صدر اسلام سازگارنیست . آن هامجاهد بودند و آیات الاهى رادر زندگى به کار مى بستند.

منبع: http://quran.al-shia.com/fa/id/0/view.php?input=item/03.html