عوامل موثر در حفظ قرآن کریم

آنـچـه گذشت , شرطهاى اصلى حفظ قرآن بود به گونه یى که اگرخللى بدان ها وارد آید, حفظ امکان پذیرنیست . در این فرصت , به عواملى که [حفظ] را مفیدتر و پربارتر مى سازد, مى پردازیم .

1 - نماز حفظ قرآن

حفظ کتاب خداوند, توفیقى است که جز به یارى آن حضرت رفیق راه انسان نمى شود .
بدین سبب , نـمـاز, دعـا و تـوسـل را ازضـروت هـاى مـسـیـر حـفـظ شمرده اند .
مرحوم طبرسى در مـکـارم الاخـلاق به دو نوع نماز حفظ اشاره کرده است :  یکى نماز تقویت هوش و حافظه و دیگرى نـمـاز حـفـظ قـرآن . دربـاره ى نماز حفظ قرآن مى گوید:  شب یا روز جمعه چهار رکعت نماز مى گزارى , در رکعت اول سوره ى حمد و یس , در رکعت دوم حمد و حم دخان , در رکعت سوم حمد و حـم سجده و در رکعت چهارم حمد و تبارک الملک .
بعداز پایان نماز, نخست خداوند را ستایش مـى کـنـى . سـپـس بـر پـیـامـبـر وخـانـدانـش درود مى فرستى و براى مؤمنان صد بار آمرزش مى طلبى .
آن گاه مى گویى : [الـلـهـم ازجـرنـى بـتـرک مـعـاصـیـک ابـدا ما ابقیتنى وارحمنى من ان اتکلف طلب مالا یعنینى وارزقـنـى حـسـن الـنـظـر فیما یرضیک عنى اللهم بدیع السموات و الارض ذاالجلال و الاکرام و الـعـزة الـلـتـى لاتـرام . یـااللّه , یـارحمن ,اساءلک بجلالک و بنور وجهک ان تلزم قلبى حفظ کتابک الـقـرآن الـمنزل على رسولک و ترزقنى ان اتلوه على النحو الذى یرضیک عنى . اللهم بدیع السموات والارض , ذاالجلال والاکرام والعزالذى لا یرام . یااللّه ,یارحمن,اساءلک بجلالک و بنور وجهک ان تنور بـکـتـابک بصرى و تطلق به لسانى و تفرج به قلبى و تشرح به صدرى وتستعمل به بدنى و تقوینى عـلـى ذلـک و تـعـیـننى علیه , فانه لایعین على الخیر غیرک و لایوفق له الا انت . لا حول و لا قوة باللّه العلى العظیم [.

2 - ایجاد آمادگى معنوى

وضـو گرفتن , قصد قربت و رو به قبله نشستن , علاوه بر این که خود عبادت است ,در روان حافظ تاثیر مى نهد واو را از آرامش سرشارمى سازد .

3 - بهره گیرى از سحرگاهان

چـنـان کـه نـوجـوانى و جوانى بهترین فصل حفظ مطالب است ,هنگام صبح و نشاط اول روز نیز بـرترین وقت حفظ به شمار مى آید .
دراین زمان , مغز انسان آماده تر است و بدن و طبیعت هر دو از آرامـش خاص برخوردارند .
افزون بر این , در سحرگاه برکات فراوان نهفته است .
وقتى امام محمد بـاقـر(ع ) به فرمان هشام بن عبد الملک ازمدینه سوى شام سفر مى کرد, گروهى از مسیحیان را دید که درون غارى گام مى نهادند , حضرت پرسید:  در چنین روزى عید گرفته اند؟ گـفتند: خیر, به سوى یکى از دانشمندان خود مى روند .
آن هاهرسال یک بار در چنین روزى او را ازکوه خارج مى کنندو آنچه مى خواهند از وى مى پرسند . امام فرمود: آیا دانشى دارد؟ گـفـتـنـد: آرى , از داناترین مردم است .
آن گاه حضرت چهره ى خودرا پوشاند و با یارانش همراه مسیحیان سمت آن دانشمند نابینا وکهنسال حرکت کرد, مرد کهنسال به یارى حس نیرومندش , سمت امام اشاره کرد و گفت : مرد, از ما هستى یااز امت محمد؟ امام فرمود: از امت محمد(ص (.
پیر پرسید: براى پرسیدن آمدى یا پرسیده شدن ؟ امام فرمود: بپرس . مرد کهنسال بسیار پرسید . وپاسخ شنید . آن گاه گفت : بنده ى خدا, کدام ساعت نه بخشى از شب است نه بخشى از روز, واگر ازهیچ کدام نیست ,چیست ؟ امـام بـاقـر(ع ) فـرمـود : فاصله ى طلوع فجر تا طلوع آفتاب نه جزءشب است نه جزء روز .
زمانى از زمـان هاى بهشت است که در آن بیماران درمان مى یابند و روزى بندگان خدا تقسیم مى شود, و ساعت رحمت و خیرو برکت است .

از این داستان در مى یابیم این زمان زمانى معنوى است و شایسته است حفظ قرآن در چنین وقتى تحقق یابد . خداوند مى فرماید: [ان قرآن الفجر کان مشهودا [ نماز صبح مورد مشاهده است . مـراد از[قـرآن الـفـجـر] نماز صبح است .

بر اساس روایات شیعه وسنى , در میان نمازهاى روزانه نماز صبح مورد مشاهده ى فرشتگان شب و روز قرار مى گیرد, زیرا در آغاز صبح فرشتگان شـب جـاى خـودرا به فرشتگان روزمى سپارند و دراین تعویض جایگاه , نماز مردمان رادیده , برآن گواهى مى دهند .

براى بیدار شدن به هنگام طلوع فجر, توجه به نکات زیر سودمندمى نماید: الف ( خفتن در اوایل شب ب ) شب هنگام غذاى اندک خوردن ج ) خواندن آیه ى آخر سوره ى کهف

4 - انتخاب

مکان مناسب اگـر مـکان مطالعه پرسروصدا, بسیار سرد یا بسیار گرم و نامناسب باشد, انسان دچار تشتت فکر مى شود . این نکته در [حفظ قرآن ] ازحساسیت ویژه برخورداراست , زیرا حفظ قرآن به تمرکز شدید فکرنیاز دارد . البته پس از به خاطر سپردن آیات , تکرار آن به این اندازه تمرکز نیازمند نیست و مى تواند در مکان هاى شلوغ نیز تحقق یابد .

5 تمرکز فکر

هـنـگـام به خاطر سپردن قرآن , تمرکز فکر بسیار ضرورت دارد . پس باید عوامل عدم تمرکز فکر و حـواس پرتى را شناسایى کرد و در رفع آن ها کوشید .
این عوامل , در اشخاص مختلف متفاوت است ومى توان آن ها را به دو نوع تقسیم کرد: الف ) درونى ب ) بیرونى عـوامـل [درونـى ] بـه معناى اسبابى است که در درون انسان جاى دارد, مانند اندوه و اضطراب و نگرانى . کسى که در دام این عوامل گرفتار آمد, باید حفظ قرآن راکنار نهد و نخست در نابودى این عـوامل بکوشد .
مراد از عوامل [بیرونى ], عوامل محیطى است , مانندسروصدا و صحنه هاى مشغول کننده .
این امور از بازدهى حفظمى کاهد و چه بسا موجب دلسردى و نومیدى انسان مى گردد .

6 - انتخاب نوع قرآن

یـکـى از نـکـات بـسیار مهم و مؤثر در حفظ قرآن , مسئله ى انتخاب قرآن است .
باید از آغاز تا پایان حفظ, حتى براى مرور, از یک قرآن استفاده کرد .
استفاده از قرآن هاى مختلف ذهن را دچار مشکل مى کندوتصویر آیات و صفحات را به هم مى ریزد . بهتر است , با توجه به مکان و زمان حفظ ومرور, از قطع هاى گوناگون یک قرآن استفاده شود,براى مثال در خانه و محل کار از قطع بزرگ و در غیر ایـن مـوارد ازقـطـع جـیـبـى بـهره برد .
البته قرآنى که انتخاب مى شود, باید ازویژگى هاى زیر برخوردار باشد: الف ) سادگى متن و زمینه ب ) عدم ترجمه هـنگام حفظ قرآن توجه به ترجمه ما را از مسیر اصلى حفظ دورمى سازد . بنابراین , بهتراست پیش از آغاز حفظ درباره ى ترجمه ,تفسیر اجمالى آیات و برخى از شان نزول ها آگاهى به دست آورد .

7 - آشنایى بازبان عربى

آشـنـایى بازبان عربى و ترجمه و تفسیر اجمالى آیات , در حفظقرآن بسیار سودمند است .
به خاطر سـپـردن کـلـمات و الفاظ, بدون توجه به معانى , کار حافظ را سخت مى کند و سبب مى شود آیات بـه طـور صـحـیـح در ذهن جاى نگیرد . این امر چنان مهم است که مى توان آن را مؤثرترین عامل پـیـشـرفـت در حفظ قرآن به شمار آورد .
آشنایى بازبان عربى , آیات را دلنشین تر مى سازد و سبب علاقه و امیدوارى فزون تر حافظ مى گردد .

یاد آورى

کـسـانـى که در اندیشه ى شرکت در مسابقات سراسرى قرآن به سرمى برند, باید درباره ى تجوید قـرآن آگـاهـى کـافـى داشـتـه باشند . یادگیرى احکام تجوید از دو راه امکان پذیر است : مربى و نـوارهاى قرآن . در این راستا, سفارش مى شود علاقه مندان از همان آغاز قرآن رابا رعایت تجوید به خاطر سپارند تا هنگام خواندن آیات لحن آنان ازویژگى احکام تجوید برخوردار باشد .

9 - نوارهاى قرآنى

حـافظان با تجربه بر این باورند که گوش سپردن به نوارهاى قرآنى براى حفظ کتاب خدا روشـى نـامـنـاسـب است , زیرا در این شیوه حافظ به جاى تکرار پیوسته ى آیات به شنیدن بسنده مـى کند و حافظه را با تکرار کلمات ورزیده نمى سازد .
اگر حافظه پیوسته به کار گرفته نشود, به تـدریـج سلول هاى مغز حالت اثر پذیرى و ثمردهى را ازدست مى دهد و دیگر در برابر محرک ها به انـدازه ى کـافـى حـسـاسـیت ندارد تا داده ها را بى درنگ بایگانى و حفظ کند .
رمز اصلى حفظقرآن , تکرار الفاظ است نه شنیدن . به طور کلى ,آفات گوش سپردن به نوار عبارت است از: 1 . تنبلى حافظه 2 . دیر به مطلوب رسیدن 3 . سستى و مستحکم نبودن محفوظات البته گوش دادن به نوارهاى قرآنى , براى فراگیرى احکام تجویدو بالا بردن سطح آن   سودمند و در مواردى ضرورى است .

منبع: http://quran.al-shia.com/fa/id/0/view.php?input=item/05.html