تسنیم
مطالب قرآنی: مقالات-حدیث-گزارش-درباره قرآن-پند بزرگان-کتابشناسی-علوم قرآنی-حفظ قرآن-شان نزول-پرسش و پاسخ-آیامیدانید-دین و زندگیتسنیم
مطالب قرآنی: مقالات-حدیث-گزارش-درباره قرآن-پند بزرگان-کتابشناسی-علوم قرآنی-حفظ قرآن-شان نزول-پرسش و پاسخ-آیامیدانید-دین و زندگیاستفادهی کاربردی از قرآن؛ تکلیفی همگانی
اگر آیه آیه‌ی قرآن را با تدبر و تفکر بخوانی، خواهی دید که این کتاب عظیم آسمانی، پس از 14 قرن از گذشت نزول آن، کلید و راه‌گشای همه‌ی دردهای روزمره‌ی جامعه‌ی ماست.
برای رهایی از مشکلات فردی و عمومی خود، نسخه‌ی هر طبیب ناکارآمدی را اجرا می‌کنیم؛ اما افسوس که حکیم دانای مطلق، راه نجات را با فرستادن قرآن، به ما نشان داده است و ما از آن غافل هستیم.
کاربردی کردن آموزه‌های قرآنی از جمله موارد بسیار کارآمدی است که انسان می‌تواند با انجام آن نسبت به کسب سعادت دنیوی و اخروی خود اهتمام ورزد.
تدبر در قرآن، راه رسیدن به مفاهیم قرآن
به میان مردم می‌روم و از آنها می‌پرسم؛ تا کنون چه استفاده‌های کاربردی از قرآن کرده‌اید؟
«استفاده‌ی کاربردی از قرآن؟! نمی‌دانم.»
این جمله، اولین پاسخ به پرسش من است که توسط یک خانم میان‌سال، بیان می‌شود.
| یک شهروند: |
| اگر هر کسی بگوید که هیچ استفاده‌ی کاربردی از قرآن نکرده است، اشتباه می‌کند؛ چون اعتقاد به وحدانیت خدا در قلوب همه‌ی مسلمانان جای دارد و این خود از بارزترین موارد استفاده از آیات قرآنی است |
پاسخ فوق توسط تعدادی دیگر از شهروندان تهرانی که حوالی میدان فردوسی در حال گشت و گذار هستند، عنوان می‌شود تا اینکه «مریم معتمدی» جوان 30 ساله‌ای که از حجاب و پوشش مناسبی بهره می‌برند، دوری از «حسد» را بعد از اعتقاد به یگانگی خدا، بزرگ‌ترین دستاورد خود از قرآن می‌داند.
«حسد ورزیدن از عادت‌های بسیار تقبیح شده توسط قرآن است و متأسفانه برخی از مردم جامعه به دلیل ناآشنا بودن با اعمال خوب و بد بیان شده در قرآن، حسد پیشه هستند.»
«معتمدی» این سخن را در آغاز صحبت‌های خود عنوان می‌کند.
وی که در یک شرکت واردات قطعات کامپیوتری فعالیت می‌کند در ادامه می‌گوید: «اگر هر کسی بگوید که هیچ استفاده‌ی کاربردی از قرآن نکرده است، اشتباه می‌کند؛ چون اعتقاد به وحدانیت خدا در قلوب همه‌ی مسلمانان جای دارد و این خود از بارزترین موارد استفاده از آیات قرآنی است. اما آنچه که خود من به طور آشکار از قرآن سود جسته‌ام، دوری از حسد ورزیدن و ضعیف کردن حس حسادت درونم است که زندگی و افکارم را به کلی متحول کرده است.»
از او می‌خواهم تا بیشتر توضیح دهد و «معتمدی» در پاسخ به درخواستم، می‌گوید: «در دوران دبیرستان در یکی از شب‌های ماه رمضان، سوره «فلق» را تلاوت می‌کردم و وقتی به کلمه «حسد» رسیدم و هشدار خداوند به بندگانش در مورد شر حسدورزان را خواندم، به یک‌باره تنم لرزید. از آن پس مطالعه‌ی بسیاری را درباره‌ی این خلق زشت و شیطانی کردم و با مرور تفسیرهای مختلف مفسران بزرگ به عمق زشتی آن پی بردم. پس از آن تصمیم گرفتم تا خود را از هرگونه حسادت کردن دور کنم.»
«معتمدی» که در حال بیان این جمله‌ها در صدایش لرزش خاصی وجود دارد در ادامه می‌گوید: «باید اعتراف کنم که ماه‌های اول، برای کنار آمدن با ترک آن عادت زشت خیلی سخت بود، اما با گذشت زمان و تنها با یاری خدای بزرگ، توانستم این خصیصه‌ی منفی را تا حدودی از خود دور کنم. برای رسیدن به این مرحله، مطالعه‌ی سرگذشت انبیا و اولیای خدا و چگونه زندگی کردن عالمان دینی، بسیار تأثیرگذار بود.»
| اگر مردم مسلمان شهرمان زندگی خود را با استفاده از بیانات الهی در قرآن کریم، استوار سازند، شاهد کدام‌‌یک از مشکلات موجود جامعه خواهیم بود |
این را می‌گوید و می‌رود و من را با این فکر مشغول می‌کند که راه‌های استفاده از قرآن را بزرگان دین در عمل به ما آموخته‌اند و هیچ بهانه‌ای برای استفاده نکردن از آن نداریم.
قرآن راه سعادت انسان
وقتی در رفتار افراد جامعه دقیق شوی، با بسیاری از ناهنجاری‌هایی که قرآن انجام آنها را منع کرده است، مواجه می‌شوی.
ربا، دزدی، دروغ، بی‌احترامی به بزرگ‌تر، نگاه به نامحرم، کم‌فروشی، گران‌فروشی، روابط نامشروع، رشوه، بی‌توجهی به مستمندان، زور و ظلم و ... بسیاری دیگر که کم و بیش در جامعه وجود دارند.
اگر مردم مسلمان شهرمان زندگی خود را با استفاده از بیانات الهی در قرآن کریم، استوار سازند، شاهد کدام‌‌یک از مشکلات موجود جامعه خواهیم بود.
تعریف هنجارهای زندگی توسط قرآن
با «مجید رضایی» از کارشناسان مسایل اجتماعی که در زمینهی رفتارهای مذهبی، مطالعاتی دارد، به گفت‌وگو می‌نشینیم.
«رضایی» با اشاره به این نکته که قرآن برای هر لحظه از تاریخ سخنی تازه دارد، می‌گوید: «وقتی که صحبت از استفاده‌ی کاربردی از قرآن به میان می‌آید، منظور برداشت‌های ظاهری از قرآن و آیات الهی نیست بلکه؛ بازتاب این برداشت‌ها در رفتارهای روزمره‌ی فردی و اجتماعی است که چگونگی استفاده از قرآن و بالفعل کردن فرامین قرآن را به ما نشان می‌دهد.»
وی با بیان این نکته که مردم خوب‌ها و بدهای اخلاقی را با آیات قرآن می‌شناسند و به‌هم معرفی می‌کنند، می‌گویند، «وقتی مادری می‌خواهد فرزندش را با زشتی عمل دروغ گفتن آشنا کند، بی‌اختیار از عبارت «خدا گفته که دروغ کار بدیه» استفاده می‌کند و بدین ترتیب کودک را با عمق خطا بودن دروغ آشنا می‌کند و به نوعی فرزندش را در استفاده کردن بهینه از آیات قرآن آموزش می‌دهد. به‌همین ترتیب ضمن انجام هنجارهای مختلفی که در روز تشویق به آن می‌شویم و ناهنجاری‌های که از آن باید دوری کنیم، قرآنی عمل می‌کنیم چون تعریف این هنجارها و ناهنجارها در قرآن صورت گرفته است و هر کس در رعایت این آموزه‌ها دقت کافی را بکند، به خودی خود از قرآن استفاده‌ی کاربردی کرده است.»
| رضایی، کارشناسان مسایل اجتماعی: |
| وقتی که صحبت از استفاده‌ی کاربردی از قرآن به میان می‌آید، منظور برداشت‌های ظاهری از قرآن و آیات الهی نیست بلکه؛ بازتاب این برداشت‌ها در رفتارهای روزمره‌ی فردی و اجتماعی است |
از گفته‌ی «رضایی» چنین برداشت می‌شود که انسان اگر به هر آنچه که در جامعه خوب توصیف شده است، عمل کند؛ یعنی سفارش‌های قرآنی را عمل کرده است.
اما آیا شناخت داشتن از قرآن برای استفاده‌ی کاربردی از آن لازم نیست؟
این کارشناس مسایل اجتماعی در پاسخ به پرسش مطرح شده می‌گوید: «شناخت داشتن از قرآن، شرط اصلی عمل به آن است. مگر می‌شود بدون شناخت، مطالعه، تدبر و هم‌فکری در آیات الهی به آن عمل کرد؟ هنجارهایی که در سخنانم به آنها اشاره کردم، مربوط به آن دسته از رفتارهایی است که با شریعت هم‌خوانی دارند. بگذارید مثالی بزنم. پیش از انقلاب، حجاب ناهنجاری محسوب نمی‌شود، اما بدون شک کسی که بی‌حجاب در انظار عمومی ظاهر می‌شد، به نوعی با قرآن به مخالفت می‌پرداخت. ارزش آن چیزی است که قرآن می‌فرماید و بس.»
راه‌های استفاده از قرآن کدامست؟
ضمن خداحافظی با «رضایی» این سؤال در ذهنم ایجاد می‌شود که اگر شخصی بخواهد برنامه‌های زندگی خود را طبق قوانین قرآنی استوار سازد، چه کاری را باید انجام دهد؟
«سید هادی طالقانی» رهگذر 55 ساله به این سؤال این‌گونه پاسخ می‌دهد: «باید در زندگی انبیا و اولیای خدا دقیق شد و فهمید که آنها چگونه با توجه به شرایط و فشارها، همه‌ی زندگی خود را طبق امر و در جهت رضای خدا، بنا می‌کردند.»
«مریم ستوری» دانشجوی زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی در این‌باره می‌گوید: «قرآن‌پژوهان و مفسران آگاه در علوم قرآنی که در این‌باره مطالعات و تألیفاتی دارند، تمامی قوانین الهی را از قرآن استخراج و تفکیک کرده‌اند و امروزه دیگر چگونگی قرآنی بودن و راه‌های استفاده مطلوب از قرآن مشخص است؛ ولی باید تلاش خود را در قرآنی ماندن صرف کرد و استفاده کردن از قرآن را تداوم بخشید.»
«اعظم نیازی» از دیگر شهروندان تهرانی است که در این خصوص می‌گوید: «استفاده از نظرات معتمدین و کسانی که حسن شهرت دارند، در کنار مطالعه‌ی قرآن و تفسیرهای مختلف از آیات قرآن، بهترین راه رسیدن به زندگی قرآنی است.»
«علیرضا جلیلی‌فرد» از دیگر شهروندان تهرانی است که عمل کردن به سفارش پیامبر اکرم اسلام (ص) یعنی توسل جستن به قرآن و اهل بیت اطهار (ع) را تنها راه قرآنی بودن می‌داند.
وی می‌گوید: «راه‌های استفاده از قرآن را بزرگان دین و امامان معصوم (ع) در عمل به ما آموخته‌اند و هیچ بهانه‌ای برای استفاده نکردن از آن نداریم.»
| وقتی در رفتار افراد جامعه دقیق شوی، با بسیاری از ناهنجاری‌هایی که قرآن انجام آنها را منع کرده است، مواجه می‌شوی. ربا، دزدی، دروغ، بی‌احترامی به بزرگ‌تر، نگاه به نامحرم، کم‌فروشی، گران‌فروشی، روابط نامشروع، رشوه، بی‌توجهی به مستمندان، زور و ظلم و ... بسیاری دیگر که کم و بیش در جامعه وجود دارند |
به سراغ شخص دیگری می‌روم که در مورد خصوصیات بارز قرآنی خود می‌گوید: «در استفاده کردن از نعمت‌های الهی، طبق سفارشات قرآن عمل می‌کنم؛ یعنی اسراف نمی‌کنم، در صورت نیاز استفاده می‌کنم، حق‌الله [خمس و زکات] را می‌پردازم و همیشه شکر خدا را به جا می‌آورم.»
«محمد خورشیدی» این را می‌گوید. مردی در حدود 60 ساله که فروشگاه لوازم جانبی وسایل اداری دارد.
«خورشیدی» می‌افزاید: «البته؛ به نظر من همه‌ی ما [مسلمانان] به نوعی از قرآن استفاده‌های کاربردی می‌کنیم، همه ما [مسلمانان] خوب‌ها و بدها را می‌شناسیم. انجام کار نیک و دوری از کارهای منع شده در جامعه، عمل کردن به قرآن است و شخصی که به این مرحله برسد، طبق امر قرآن رفتار می‌کند.»
وی در ادامه‌ی سخنان خود می‌افزاید: «اما خود من نسبت به کسب درآمد و خرج آن حساسیت زیادی دارم. آیات قرآن به نوعی به چگونگی آن اشاره کرده است و سعی می‌کنم مانند آن عمل کنم. نان حلال می‌خورم و زکات آن را می‌دهم. به‌خاطر کسب روزی و صرف مناسب آن خدا را شکر می‌کنم؛ البته اگر خدا قبول کند.»
با این مرد خوش‌برخورد خداحافظی می‌کنم.
جامعه و استفاده‌ی کاربردی از قرآن
به نظر می‌رسد، جامعه در مورد کاربردی کردن مفاهیم قرآنی، تعلل می‌کند.
این موضوع را با دکتر «محمد غفرانی» استاد دانشگاه و پژوهش‌گر امور قرآنی و خانواده در میان می‌گذارم.
دکتر «غفرانی» می‌گوید: «به نظر من تعللی در کار نیست. از صدر اسلام تاکنون، واژه‌ها و مفاهیم قرآن معنی نشده و به تدبیر کشیده نشده است و موارد کاربردی قرآن استخراج نشده است. از زمان نزول قرآن افرادی بودند که مفاهیم قرآن را تحریف و یا جابه‌جا می‌کردند. خود قرآن آنها را با «هم یحرفون الکلمه عن مواضعه» افشا می‌کند. حتی در تاریخ «طبری» می‌خوانیم که معاویه پس از این که می‌بیند دوست‌داران حضرت علی (ع)، وی را با استفاده از آیات قرآن اثبات می‌کنند، اطرافیان خود را از تدبر در قرآن منع می‌کند. پس جامعه تعلل نمی‌کند.»
| دکترغفرانی، استاد دانشگاه: |
| جامعه در کاربردی نشدن مفاهیم قرآن مقصر نیست بلکه افرادی مقصر هستند که مسئولیت ترجمه و تفسیر مناسب را دارند ولی کوتاهی می‌کنند |
وی با اشاره به این که جامعه در کاربردی نکردن آیات و مفاهیم قرآن مقصر نیست، می‌گوید: «بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، میلیاردها دلار صرف صوت و لحن و تذهیب و نقاشی و ... در قرآن شده است اما برای مفاهیم قرانی حتی یک ریال هم سرمایه‌گذاری و حمایت صورت نمی‌گیرد، بنابراین جامعه مقصر نیست بلکه افرادی مقصر هستند که مسئولیت ترجمه و تفسیر مناسب را دارند ولی کوتاهی می‌کنند. البته باید یادآور شوم که با حمایت حضرت امام (ره) و حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، عمل تدبر در قرآن بهبود نسبی یافته و دانش‌جویان و دانش‌آموزان به دنبال کاربردی کردن آیات قرآن هستند.»
وی در ادامه‌ی سخنان خود می‌گوید: «البته دلایل دیگری نیز برای این نقصان وجود دارد. تا پیش از دوران معاصر و قرون اخیر، بیشتر حکومت‌های کشور سنی بودند و عرصه برای اجتهاد شیعه بسته بود.
اقبال مردم نسبت به مفاهیم قرآن و کاربردی کردن آن مستلزم این است که قرآن فهمیده شود. از ابتدا بیشترین سرمایه‌گذاری در ظاهر قرآن بوده است و نه برای متن قرآن.»
دکتر «غفرانی» در ادامه با اشاره به این که دورنمای کاربردی کردن مفاهیم قرآنی روشن است، می‌گوید: «در روایات مستند آمده است که حضرت مهدی (عج) می‌گوید: «وقتی من آمدم؛ 3 سرباز برای مبارز با مستکبرین، برای آبادانی زمین و ترویج مفاهیم قرآن در گوشه و کنار جهان می‌خواهم.
وقتی من آمدم در هر 4 سویی و محله‌ای، خیمه‌ای برای تفهیم مفاهیم قرآن، به‌پا خواهم کرد. برای همه نژادها، ملت‌ها و زبان‌ها.» بنابراین آینده و دورنمای ترویج قرآن و استفاده‌ی درخور شایان از مفاهیم قرآن بسیار روشن است.»
وی در پایان صحبت‌های خود چگونگی توضیح مفسر، سخن‌گو و مترجم را برای جذب جوانان یادآور و خواستار حمایت و سرمایه‌گذاری بیشتر برای شتاب دادن به بستر موجود در زمینهی بسط، گسترش و کاربردی کردن آموزه‌های قرآنی می‌شود.
اما به راستی، نقش خود ما در این باره چیست؟
