روش حفظ آیات مشابه

در آیات قرآن کریم آیات فراوانی وجود دارند که به دلیل شباهتهایی که به یکدیگر دارند ، کار حفظ را مقداری دچار مشکل و سختی می‌کنند . حافظ موفق و برتر کسی است که بتواند این آیات مشابه را با دقت تمام و بدون اشتباه تلاوت کند . برای جلوگیری از اشتباه در آیات مشابه راههایی وجود دارد که آنها را بر می‌شمریم .

در تفاوتهای آیات مشابه دقت کنید .پیش از ذکر این راهها ، باید دانست که بهترین راه جلوگیری از اشتباه این است که شما آیات مشابه را در کنار هم یادداشت کنید و با دقت در اختلافها و تفاوتها‌ی آنها ، راهی را برای جلوگیری از اشتباه برای خودتان برگزینید ؛ همان گونه که اگر دو برادر دوقلو را در کنار هم قرار ندهید و در تفاوتهای آنها دقت نکنید ، همیشه در تشخیص این دو از یکدیگر اشتباه خواهید کرد ؛ مثلاً اگر به این نکته پی بردید که یکی از این دو برادر قدی کوتاه‌تر از دیگری دارد و نام او حسین و دیگری حسن نام دارد ، در این صورت ، هرگاه این دو برادر را با هم ببینید ، بلافاصله پی می‌برید که کدام حسین است و کدام یک حسن .

آیات مشابه آن هم همین گونه است . باید آیات قرآن را در کنار هم ثبت کنید و با دقت در ویژگی‌ها و تفاوتها یشان ، آنها را از یکدیگر تمییز دهید .

از تجربه استادان بهره‌گیری کنید حتماً حافظان قرآن سعی کنند که در جلسات حفظ حضور یابند و از تجربیات استاد حفظ بهره ببرند ؛ چرا که حافظان قرآن در طول مدتی که به حفظ مشغول بوده‌اند ، نکاتی را برای جلوگیری از اشتباه تجربه کرده‌اند که می‌‌‌توانید از این تجربیات بهره‌مند شوید و برتسلط خودتان بیفزایید .

راههای جلوگیری از خطا در آیات مشابه برای جلوگیری از اشتباه آیات چند راه وجود دارد که هر یک می‌توانند درصد خطا و اشتباه حافظ قرآن را کاهش دهند .

راه اول : توجه معنای آیات حافظ قرآن ، باید با توجه به معنای آیات الهی به سرّ اختلاف این آیات پی ببرد . اگر کسی با توجه به معنا ، آیات را حفظ کند ، به طور طبیعی اشتباهات او بسیار کاهش می‌یابد . یکی از دانشمندان علوم قرآنی نقل می‌کند که در بیابانی به عرب بادیه نشینی رسیدم و آیه 38 از سورة مبارک مائده را برای او تلاوت کردم : «و السارق و السارقة فاقطعوا ایدیهما جزاء بما کسبا نکالاً من الله و الله عزیز حکیم » ؛ یعنی دستهای مرد وزن سارق را قطع کنید . این دانشمند می‌گوید : انتهای آیه را من به اشتباه این گونه تلاوت کردم : و الله غفور الرحیم . عرب بادیه نشین گفت : من با قرآن آشنا نیستم ، اما فکر می‌کنم این قسمت از آیه را اشتباه خواندید ؛ چون این دستور الهی ، یعنی دستور به قطع دست دزد ، با صفت و رحمت الهی سازگاری ندارد . مرد دانشمند می‌گوید : وقتی که دقت کردم متوجه شدم که آیه این گونه پایان یافته : و الله عزیز حکیم ؛ یعنی خدای متعال حکمت فوق العاده‌ای دارد و شکست ناپذیر است .

از این قصه نتیجه می‌گیریم که با دقت در مضمون آیات می‌توانیم پی ببریم که مثلاً در انتهای آیه چه جمله‌ای مناسبت تر است و می‌تواند بین بخشهای مختلف آیه پیوند برقرار کند و آیه راحت‌تر در ذهن ما باقی بماند .

مثالی را برای جلوگیری از تشابه آیات با توجه به معانی ذکر می‌کنم : در سورة مبارک انعام در انتهای آیات 151، 152، 153 آیه سه جمله وجود دارد که کاملاً به یکدیگر شبیه هستند . در آیه 151 این جمله است : « ذلکم و صّاکم بهِ لعلکم تعقلون . در آیه آمده « ذلکم وصّاکم بهِ لعلکم تذکّرون » و آیه 153 نیز چنین است : « ذلکم وصّاکم به لعلّکم تتّقون » . این سه آیه فقط در یک کلمه با یکدیگر متفاوت‌اند و آن کلمه‌های : «تعقلون» ، « تتقون» ، و «تذکّرون» هستند . اگر به معنای این سه آیه دقت کنیم ، می‌بینیم ارتباطی معنوی ، معقول و منطقی بین این سه آیه برقرار است : آیه اول سخن از تعقل به میان می‌آورد : «لعلکم تتقون». آیه دوم از تذکّر و یاد آوری سخن می‌گوید : « لعلکم تذکّرون» و آیه سوم دربارة تقواست : «لعلکم تتقون» . این سه آیه ، سه مرحله از مراحل رشد انسان را بیان می‌کنند : مرحله اول تعقل است که انسان باید ذهن و فکر خود را به کار بیندازد و در حقایق عالم هستی اندیشه کند . مرحله دوم مرحله تذکّر است ؛ یعنی بعد از اینکه به واقعیتهایی دست پیدا کرد ،  این واقعیت‌ها را برای خود بازگو کند ، به یاد خود آورد و به خود تلقین کند . و مرحله سوم ، که نتیجه این سه مرحله است ، رسیدن به آن صفت عالی و نورانی تقواست . می‌بینیم که با توجه به معنای این سه آیه ارتباط بسیار روشنی بین آنها وجود دارد که از اشتباه جلوگیری خواهد کرد .

راه دوم : رمز یابی از الفاظ اگر نتوانستیم با توجه به معانی ، علامتی را برای جلوگیری از اشتباه مشخص کنیم ، می‌توانیم در مثالی که گفته شد ، از هر   فعل ، یک حرف را به عنوان علامت انتخاب کنیم و از کنار هم قرار دادن آنها ، کلمه‌ای را به عنوان رمز بسازیم و آن را در ذهن‌خودمان ثبت کنیم تا هر وقت به این مجموعه آیات رسیدیم ، این کلمه را در ذهن تداعی کنیم و از اشتباه مصون بمانیم ؛ مثلاً در این مثال می‌توانیم از کلمه «تعقلون» حرف «ع» ، از کلمه «تذکرون» حرف «ذ» و از کلمه «تتقون» حرف «ت» کلمه «عُذتُُ» یعنی به خدا پناه بردم بسازیم . این کلمه می‌تواند رمزی میان این آیات باشد .

مثال دیگر: در سورة مبارک بقره، آیه 136 آمده است : «قولول آمنّا بالله و ما أنزل إلینا...» . و در سورة مبارک آل عمران نیز ، آیه 84 مشابه آیه قبل است : «قل آمنا بالله و ما انزل علینا » . تفاوت این دو در کلمه‌های «الینا» و «علینا» است . برای انتخاب رمز ، می‌توانیم حروف «ع» را برای آیه سورة آل عمران برگزینیم ؛ چون حرف« ع» هم جزء حروف «علینا» است و هم یکی از حروف کلمه «آل عمران» است .

راه سوم : توجه به کتابت و محل آیات در صفحة قرآن کریم این شیوه را با مثالی توضیح می‌دهم . ما در آیات مختلف قرآن می‌بینیم که گاه خداوند می‌فرماید : « من فی السماوات و من فی الارض » و گاهی در آیات دیگر این جمله با یک «مَنْ» تکرار می‌شود : «من فی السموات و الارض » . بنده با مراجعه به تمام آیاتی که در آنها کلمه «مَنْ» دوبار تکرار شده ، متوجه شده‌ام که تمام این آیات در صفات سمت چپ قرآن نوشته شده‌اند . بدین وسیله توانستم یک علامت و قاعده‌ای س آیه‌ای که در آنها این کلمه 2 بار تکرار شده است و در صفحات سمت چپ قرآن قرارگرفته‌اند ، عبارت‌اند از :

سوره مبارک یونس ، آیه 66 : «الا ان الله من فی السموات و من فی الارض » . سورة مبارک حج ، آیه 18 : «الم تر أن الله یسجد لهم من فی السموات و من فی الارض » . سورة مبارک نمل ، آیه 87 : « و یوم ینفخ فی الصور ففزع من فی السموات و من فی الارض » و آیه چهارم ، سوره زمر ، آیه 68 : « و نفخ فی الصّور فصعق من فی السموات و من فی الارض» .

راه چهارم : توجه به برخی نکاتاگر در آیات مشابه دقت کنیم ، گاهی متوجه نکاتی می‌شویم که آن به ما کمک فراوانی می‌کنند . برخی اوقات می‌بیند که یکی از دو آیه مشابه ، در یک سورة خاص تکرار شده و آیة دیگر در سوره دیگر ؛ مثلاً تعبیر «علیم حکیم » و تعبیر «حکیم علیم» هر دو در قرآن به کار رفته است . با دقت در آیات قرآن متوجه ‌‌‌می‌شویم که تعبیر «علیم حکیم » مخصوص سورة یوسف است و تعبیر ‌«حکیم علیم » مخصوص سوره انعام. با توجه با این نکته ، هر وقت با این تعابیر رسیدیم ، باید ببینیم که کدام را می‌خوانیم ؛ اگر سوره انعام باشد ، بلافاصله می‌گوئیم : «حکیم علیم » اگر سورة یوسف باشد می‌گوئیم : «علیم حکیم» .

حافظان می‌توانند به ابتکار خود ، علاوه بر این شیوه‌ها ، از روشهای دیگری برای جلوگیری از اشتباه در آیات مشابه به بهره بگیرند ، اما باید حتی المقدور سعی کنیم با کمک آیات قبل و بعد و با توجه به فضای آیه ، از تشابه آیات جلوگیری   کنیم ؛ زیرا استفاده از رموز و علامتها ، اگر چه در مواقع ضروری است ، ولی این آفت را هم دارد که ممکن است ذهنمان بیش از حد مشغول این رموز شود و از توجه و تسلط به اصل آیات باز بمانیم .

 منبع: http://www.jameatulquran.com/farsi/amoozesh/index.htm