کشف حجاب یا بسط محرومیت

 " رضا پیشتر زانکه بر خر مراد سوار شود، مورچه سواری همی کرد و قاپ بسیاری را دزدید و چنان عابدنمایی کرد که مپرس؛ "عابد و زاهد و مسلمانا"  و جماعتی  ساده لوح برایش شعار سر دادند:

اگر در کربلا قزاق بودی

حسین بی یاور و تنها نبودی

    لیک پس از آنکه به مشروطه اش رسید که همانا سلطنت مطلقه بود، در وصفش چنین می سرودند:

اگر در کربلا قزاق بود

چادر را از سر زینب ربودی

    و این بدان سبب بود که می خواست از دنیا، خاصه فرنگ عقب نماند به جهت پیشرفت آن بلاد در صناعات و اختراعات و اکتشافات، پس همزمان با اختراع هواپیمای جت در ینگه دنیا او نیز کشف حجاب فرمود. "( برگزیده ایی از متن تذکره السلاطین- نشریه نامه بهارستان )

در کتب تاریخی و در تاریخ نگاری ها همواره از علل و عوامل منتهی به کشف حجاب در ایران توسط رضا خان سخن بسیار رفته است. کشف حجاب اولین و یا تنها اقدام رضاخان برای زدودن چهره اسلام از ایران نبود. او درصدد آن بود که از ایران یک کشور اقماری غرب بسازد و در این راه از هیچ کوششی دریغ نمی ورزید. وی در سال 1307 با یک فرمان تمام ایرانیان ذکور به جز روحانیان را به پوشیدن لباس متحد الشکل فرنگی مجبورساخت و طی این اقدام کلاهی به نام " کلاه پهلوی" را بر سر مردم نهاد. این واقعه از نظر رضاخان تامین کننده فرنگی مآبی نبود.

وی در سال 1313 به دنبال سفر به ترکیه درصدد برآمد تا عقب ماندگی ایران از ترکان را جبران کند و ذهن علیل او جز یک راه نشان نمی داد . برخـلاف ادعاهـای موجـود در تاریـخ نویسـی عصـر پهلـوی، رونـد کشـف حجـاب بـه هیـچ روی بــه سهولـت و بـدون دردسـر پیـش نرفـت. در ایـن جـا مجـال اشـاره به مخالفتهای طبقات مختلف با کشف حجـاب نیست، ولی بایـد دانسـت که این مخالفتها در مواردی حتی به همسـران نخبگـان عصـر رضـا شـاه نیز تسری یافته بود. برای مثال می توان به روایتهـای مختلـف در مورد میهمانیها و جشنهای اجباری دربار پهلوی به مناسبت کشف حجاب و اتفاقـات غیر مترقبه در آن هـا اشـاره کـرد: مهرانگیز منوچهریـان در خاطرات خود از تضرع و زاری همسر کاظم جلیلی نماینده یـزدی مجلـس شورای ملی یاد می کند. نمونه جالب و در عین حال رقـت انگیزتـر همسـر محسـن صدرالاشراف وزیر دادگستری وقت بود. به روایت عباسقلی گلشاییان دیگر رجـل سیاسـی آن هنگـام، همسـر صدرالاشراف در طول مدت جشن دربار به جهت اجبار به حضور بدون حجاب خود آرام آرام و گاه با صدای بلند ناله می کرد و می گریست. نوشته خود محسن صدرالاشراف از این هم بدتر است. به روایت وی به دستور شخص رضا شاه، مسئولانی که با همسر بدون حجاب خود در جشنهای رسمـی و تحمیلـی شرکـت نمی کردند، در هـر مقامی که بودند از کار برکنار می شدند. وی در مورد ماجرای مذکور جشن کشـف حجـاب در دربار متذکر می شود که همسرش پس از آن مراسم از غصـه بـه شـدت بیمــار شـد و دیگـر از خانه بیرون نیامد تا از دنیا رفت.

کشف حجاب تا این قسمت و اندکی پس از آن یعنی حمله ور شدن قزاق ها به زنان محجب در خیابان را همه می دانند ولی آن چه را که کمتر به آن پرداخته شده است دستورات حکومتی و ابلاغیه ها ی خشن برای مدرن سازی! ایران است.

اسناد و مدارک محرمانه واقعه کشف حجاب در کتابی با عنوان خشونت و فرهنگ به چاپ رسیده است و آنچه در زیر می آید تنها گوشه ایی از این خشونت ها و گزارش های محرمانه ماموران مخفی رضاخان است که گاه جواب و نظر وی را هم درپی دارد. لازم به ذکراست که رضاخان به مدت یک سال کوشید که با توسل به روشهای تبلیغی و تشویق بانوان ایرانی به کشف حجاب، آزادی!!؟ را به آنان هدیه کند ولی تمام تبلیغات بی اثر ماند و منجر به ابلاغیه و صدور فرمان کشف حجاب در 17/10/1314 شد.

در تاریخ 20/11/1314 مامور مخفی رضا خان گزارش می کند: چون... محل اجتماع و تردد زنها منحصر به بازار است نظر به تسریع امرمستدعی است دستور فرمائید به مأمورین شهربانی دستور داده شود که از رفتن زن ها با چادر به بازار ممانعت نمایند که هر چه زودتر کشف حجاب عمومیت پیدا کرده، خاتمه پذیرد.

گزارش 26/11/1314 یکی از ماموران رضا خانی حاکی است: در نظر است پس از خاتمه جشن ها ورود به صحن و حرم مطهر( مشهد) و بیوتات شریفه برای زنهای با چادر قدغن شود. البته زوارخارجه که تذکره ارائه بدهند مستثنی خواهند بود فعلاً دستور داده شود زن های با چادر را به ادارات دولتی و محاضر رسمی نپذیرند.

طنز تلخ کشف حجاب در گزارشی که در پی می آید نهفته است: راپورت به دفتر مخصوص شاهنشاهی . محرمانه 30/1/15: ... یک عده زن های بی بضاعت و فقیر در کوچه های مشهد دیده می شوند که لباس های پاره و کثیف با شکل های غریب پوشیده اند وغالباً فاقد کلاه می باشند(!!)... برای خاتمه دادن به این وضعیت ناگوار هر گاه اجازه مرحمت شود که ده هزار ریال آستان قدس از حق زوار با ده هزار ریال شهرداری مشهد... برای خرید لباس و کلاه جهت زن های بی بضاعت مشهد اعانت نمایند( امضاء: نایب تولیت عظمی)

جوابیه این پیشنهاد به قرار زیر است:2/2/15 پیشنهاد... از عرض پیشگاه همایونی گذشت و مورد قبول واقع و اجازه فرمودند.

جای بسی تعجب و تاسف است. وجوهی که از سر ایمان مردم به آستان قدس تحویل داده می شد برای مبارزه با همان ایمان و نشانه های مذهبی به کار می رفت.

در گزارش دیگری آمده است: 11/3/15 از قراری که به عرض رسیده بانوان در تهران و ولایات با چارقد در معابر عمومی عبور و مرور می نمایند چنانکه حضوراً هم تذکر داده شد این ترتیب ممنوع است و قدغن نمایند. مامورین شهربانی نهایت مراقبت را به عمل آورند که این رویه متروک شود و با چارقد کسی را در کوچه راه ندهند.

در گزارش دیگری از خراسان به تاریخ 21/4/1315 آمده است: در قسمت آستانه پاسبان ها با ماموران آستانه مقدس نسبت به ممانعت از بانوانی که می خواهند با چارقد وارد بشوند کمک نمایند. در ادامه این گزارش در تاریخ 25/4/1315 آمده است: دستور لازم به مامورین آستان قدس صادر شده که از ورود نسوان با چارقد ممانعت نمایند.

آخرین گزارشی که در این نوشتار می آید شدت عمل دولت و ماموران پهلوی را در محدود کردن زنان محجب نشان می دهد: 12/2/1322 وزیر کشور به وزیر راه : جناب آقای هژیر وزیر راه- به طوری که یکی از رئیسان وزارت کشور اخیراً به وسیله قطار راه آهن ، مسافرتی در اطراف تهران نموده است اطلاع می دهد که در واگن های قطار عده زیادی از بانوان با چادر مشکی و الوان دیده شده اند ... در صورتیکه موافقت داشته باشید به مامورین انتظامی راه آهن در طول کلیه خطوط دستور اکید نیز صادر شود که از ورود بانوان و مردانی که لباس آنها غیر از لباس متحد الشکل بوده جداً جلوگیری نمایند.

رضاخان به خیال خام خود درصدد بود زن ایرانی را با کشف حجاب متجدد کرده، حضور او را در اجتماع به عنوان نیروی کار در عرصه های تعلیم، کادر پرستاری و... تسهیل نماید ولی کشف حجاب سبب شد که پای بسیاری از زنان از اجتماع بریده شود. چرا که زنان در دو راهی حضور در اجتماع و حفظ شرافت بدون تردید دومی را بر می گزیدند . این جریان تنها به محرومیت بیشتر زنان جامعه ما و محدودیت تعلیم و تعلم آنها انجامید. که نتایج آن تا سالیان اخیر در بیسوادی ویا کم سوادی بانوان ایران مشهود وآشکار بود.