|
اظهار نعمت حقیقت شکر است. نقطه مقابل آن کفر نعمت - یعنی پنهان کردن نعمت و سرپوش روی آن نهادن - است. اظهار نعمت به این معناست که آن را در جای خود استفاده کنی؛ یعنی همانجایی که دهنده نعمت در نظر داشته است، آن را به زبان بیاوری؛ منعم را در برابر دادن این نعمت ثنا بگویی و در قلب هم به یاد آن و به یاد منعمش باشی و از یادش نبری.
«آیةالله جوادی آملی» در کتاب «مراحل اخلاق در قرآن» شکر را این گونه معرفی می کند: شکر نعمت در مقابل کفران نعمت است. شکر نعمت این است که انسان سراسر جهان اعم از آفاق و انفس و عالم و آدم را نعمت خدا بداند و آگاه باشد که در کنار سفره نعمت خدا نشسته است و باید این نعمتها را بجا مصرف کند. کسی که اهل سیر و سلوک و تهذیب روح است باید شاکر باشد.
درجات و مراتب شکر:
آیةالله جوادی آملی درباره مراتب شکر در کتاب «مراحل اخلاق در قرآن» می گوید: شکر درجاتی دارد. گاهی انسان نعمتهای خدا را زاهدانه به رسمیت میشناسد و آنها را بجا استفاده میکند تا در قیامت نسوزد و یا به بهشت بار یابد. خدای سبحان میفرماید: «به یاد نعمت من باشید؛ وقتی به یاد نعمت من بودید، شاکر نعمتید».
گاهی انسان خدا را عارفانه شکر میکند؛ یعنی میگوید: خدایا، هستی و کمالات من و جهان نعمت توست و تنها ولی نعمت تویی. بر سر هر سفره که بنشینیم خدا رزاق است. در کنار سفره هر مدرس و گوینده و اندرز دهندهای که بنشینیم در حقیقت خدا گوینده و اندرز دهنده و مدرس است . به طور کلی، انسان بر سر هر سفره غذای ظاهر و باطنی بنشیند خدا رزاق است. در این صورت، چنین شکری عارفانه میشود. در این گونه موارد، شاکر عارف از توجه به نعمت به توجه به ولی نعمت میرسد. چنین کسی نعمت الهی را در خود حق خلاصه میبیند و آنگاه او را شکر میکند؛ یعنی محبت و معرفت و عطش لقای او را در دل میپروراند. در این حالت، بهترین وضع شامل او میشود؛ یعنی چون شما شکر نعمت را در حد معرفت حق میدانید، خدا هم نعمتتان و هستیتان را اضافه میکند. یعنی اگر شکرگزار نعمت حق باشید، خدا نعمتتان اضافه میکند. اگر کسی شکرگزار خود حق باشد، خدا خود او را افزون میکند؛ یعنی درجات هستی او را برتر و ذات او را کاملتر میکند. به این معنا که اگر قبلا جزء «عملوا الصالحات» بود، اکنون جزء «صالحین» ... می شود.
برترین مرحله شکر:
آیةالله جوادی آملی می گوید: اعتراف به عجز برترین مرحله شکر است. اگر کسی با زبان یا قلب شکر کند، خود این اعضا و همچنین به کارگیری این نعمتها در ثنای حق نعمت حق است. پس اگر نعمتی به انسان برسد و بخواهد شاکر خدا باشد، گذشته از لزوم علم به عناصر محوری شکر، باید از دو نعمت دیگر مدد بگیرد. یکی اصل قلب و زبان و جوارح که ابزار شکر است؛ و دیگری توفیق به کارگیری آنها در راه صحیح است. از این رو، برای هر شکری که انسان میکند - که خود نعمتی است -شکر دیگری لازم است. «امام سجاد» (ع) به خدای سبحان عرض میکند: خدایا، ما هر گاه تو را حمد گفتیم، بار دیگر باید تو را حمد کنیم که تو را حمد کردهایم؛ یا شکر کنیم که تو را شکر کردهایم.
دعا برای شاکر شدن:
رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَ عَلَى وَالِدَیَّ و َأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَ أَصْلِحْ لِی فِی ذُرِّیَّتِی إِنِّی تُبْتُ إِلَیْکَ وَ إِنِّی مِنَ الْمُسْلِمِینَ
... پروردگارا، بر دلم بیفکن تا نعمتی را که به من و به پدر و مادرم ارزانی داشته ای سپاس گویم . کار شایسته ای انجام دهم که آن را خوش داری. فرزندانم را برایم شایسته گردان. در حقیقت، من به درگاه تو توبه آورده ام و من از فرمان پذیرانم.
علاوه بر اینکه عقل شکر منعم را واجب می داند، انسان ذاتی و فطرتی و خلقی حس شکرگزاری دارد . حسی که او را وادار می کند و به او می گوید اکنون که بر سر این سفره رنگین و گسترده آفرینش نشسته ای، بخشنده این نعمتها را بشناس و شکر او را به جا آور. این کار به قدری ضروری است که به فرموده امام «زین العابدین» (ع) اگر کسی آن را ترک کند، از مرتبه انسانیت به مرتبه بهیمیت خواهد رسید.
آثار حمد و شکر الهی:
امام «زین العابدین»(ع) در اولین دعایی که در مقام ستایش و شکر الهی ایراد فرموده اند به ذکر آثار حمد و شکر الهی پرداخته اند:
• حمد و شکر زندگی دنیا را با رضای الهی و سفر آخرت را با عفو الهی قرین می کند.
• تاریکیهای عالم برزخ را برای ما روشن می کند.
• راه رستاخیز را هموار می سازد.
• مقام را رفیع می کند.
• چشم ما را در قیامت روشن می کند و روی ما را بدان سفید می کند.
• ما را در پناه خدای کریم از آتش دردناک الهی آزاد می کند.
• ما را در سرای جاوید در گروه فرشتگان مقرب و پیامبران مرسل جای می دهد.
• موجب خشنودی خداوند و وسیله آمرزش است.
• پشتیبان طاعت و بندگی و جلوگیر از معصیت است.
• بهترین یاور و مدد ما در فرمانبرداری از خدا و ایفای وظیفه بندگی است.
منبع: شبکه پیام سیما | 
