آیات حج در قرآن کریم

حج نمایشی عظیم از وحدت جامعه اسلامی است. هر مسلمانی موظف است با رها شدن از همه قید و بندها و پیوندهای زندگی و پرهیز از همه روزمرگیها در این نمایش عظیم شرکت کند.

همه آنچه را که رنگ و نشان است از خود بزداید و از همه مرزهای خیالی و پوچ نظامها و طبقات و برتریجوییها بگذرد و در ترازوی میزان حج، یکرنگ و سراپا پاک و سفیدپوش قرار گیرد و در صحنه باشکوه حج ابراهیمی با تمام وجود تجسم بخش خاطره عظیم ابراهیم، هاجر و اسماعیل باشد تا در زمانه خود نیز ابراهیمگونه عمل کند و در راه خدا سختیها را هاجروار به جان بخرد و چون ابراهیم همه آنچه را عزیز میدارد، برای خدا قربانی کند و مانند اسماعیل راهی قربانگاه عشق شود.

 
حج نمایشی است از تساوی و برابری، وحدت و یگانگی، چرخش حول یک محور و تمرینی برای پیروزی بر نفس و غلبه بر خواهشهای نفسانی و همه اینها به این شرط است که انجام حج، با علم و آگاهی به دستورات خداوند همراه باشد تا مصداق این سخن امام موسی بن جعفر (ع) نباشیم که فرمودهاند: ‹‹ما اکثر الضجیج واقل الحجیج››


‹‹حج›› بر وزن ‹‹فعل›› در لغت به معنی قصد است. اما هر قصدی را، حج نمیگویند. بلکه به آن قصدی حج گفته میشود که تکرارپذیر باشد. در واقع حج در لغت به معنی "قصد مکرر" است. اما معنی اصطلاحی حج در شرع مقدس اسلام چیز دیگری است. گروهی از مفسرین اسلامی حج را ‹‹قصد خانه خدا کردن برای انجام مناسک و اعمالی خاص در سرزمین خانه خدا›› تعریف کردهاند و برخی دیگر حج را اسمی برای مجموعه مناسکی دانستهاند که در مشاعری خاص (منا، مشعر، عرفات) انجام میشود و در واقع حج در این معنی تنها قصد خانه خدا کردن نیست. اما بر این تعاریف اشکالاتی وارد شده است که از باب شناخت و معرفت، نیاز به یاد آوری دارد.
بر تعریف اول این اشکال وارد است که: ‹‹اگر حج فقط "قصد خانه خداکردن " است پس انجام اعمال حج در این تعریف چه جایگاهی دارد؟ در واقع این تعریف ناقص است. زیرا حج را به قصد تعبیر کرده در حالی که برای تحقق حج، تنها، نیت حج کردن کافی نیست. گرچه ‹‹نیت المؤمن، خیر من عمله›› بر تعریف دوم نیز این اشکال وارد است که اگر مجموعهای از اعمال را حج بنامیم، انجام ندادن برخی از این اعمال باید موجب ابطال حج شود. در حالی که برخی اعمال را شخص انجام نمیدهد و حج او باطل هم نمیشود. (مانند مستحبات حج) پس این اعمال نباید در تعریف حج جایی بگیرند.
در سومین تعریف، برخی حج را قصد خانه خدا کردن و به جا آوردن اعمالی خاص در مشاعری خاص تعریف کردهاند. در این تعریف هم "قصد" آمده، هم "انجام اعمال " و هم قید " مشاعر خاص ". که این تعریف کاملتر و جامعتر به نظر میرسد.

انواع حج
حج سه نوع است: 1- حج تمتع 2- حج قران 3- حج افراد

حج تمتع حجی است که در آن عمره مقدم بر حج است. بر خلاف حج افراد و قران. حج افراد را به این دلیل افراد گفتهاند که ارتباطی با عمره ندارد و حج قران را به این دلیل قران گفتهاند که احرامش نزدیک ذبح است. یعنی حاجی قربانیاش را با خود میبرد و علامتی روی حیوان میگذارد. حج تمتع را از آن رو تمتع گفتهاند که در آن تلذّذ هست. چرا که در عمره و بعد از احرام به آینه نگاه میکند. در حج افراد دیگر نیازی به قربانی نیست. و حاجی فقط لبیک میگوید و در عمره تمتع دیگر نیازی به طواف نساء نیست.

میقات حج عمره تمتع برای اهل عراق محلی است به نام عتیق. و برای مردم یمن مکانی است به نام یلم لم و برای مردم طائف محل میقات قرن المناظر است. برای مردم مدینه میقات، محل مسجد شجره و در وقت ضرورت محلی به نام جعفه است. - جعفه در اصل میقات اهل شام است - برای کسانی که منزلشان به عرفات نزدیک، محل میقات، خانه شان است و میقات حج عمره شان حجرانه است یا تتمیم یا حدیبیه.
برای حاجی تمتع احکامی است که باید رعایت کند و به مواردی از آنها اشاره میشود.

1- عمره تمتع باید در ماههای حج انجام پذیرد.
2- کسی که حج تمتع به جا میآورد. درست نیست که طواف را قبل از عرفات وقوف درمشعر به جا آورد. بر خلاف حج افراد و قران که قبل از موقفین، طواف را انجام میدهد.
3- به جا آورنده حج تمتع باید طواف حج، سعی بین صفا و مروه و طواف نساء را در روزهای دهم و یازدهم انجام دهد و چنانچه در روز دوازدهم انجام دهد، گرچه حج او صحیح است، اما مرتکب گناه شده است. لکن در حج قران و افراد تا آخر، ذیحجه هم فرصت اینکارها را دارد و مرتکب گناه هم نمیشود.

پاورقیها:

1- سوره آل عمران / 97 و 96

2- سوره بقره / 127

3- سوره بقره / 126

4- سوره بقره / 196