یاد قرآن در اشعار شاعران فارسی زبان

قرآن‌، این‌ چشمه‌ سار زلال‌، در سیر زمان‌ منشا پیدایش‌ علوم‌ بسیاری‌ در تمدن‌ با شکوه‌ اسلام‌ شده‌ و از آن‌ جمله‌ در آثار ادبی‌ فارسی‌ - شعر و نثر - انعکاسی‌ گسترده‌ داشته‌ است‌. گاه‌ شاعران‌ فارسی‌ زبان‌ از «قرآن‌» در اشعار خود یاد می‌کنند. چنان‌ که‌ «ناصر خسرو قبادیانی‌» بارها بدین‌ نام‌ مبارک‌ اشاره‌ کرده‌ و به‌ «حافظ‌» بودن‌ خود نیز اشارتی‌ دارد و گوید:

تا در دلم‌ قرآن‌ مبارک‌ قرار یافت‌ منت‌ خدای‌ را که‌ نکرده‌ است‌ منتی‌

پر برکت‌ است‌ و خیر، دل‌ از خیر و برکتش‌ پشتم‌ به‌ زیر بار مگر فضل‌ و منتش‌

و نیز می‌گوید:

قرآن‌ را به‌ پیغمبرت‌ ناورید مقرم‌ به‌ مرگ‌ و به‌ حشر و حساب‌

مگر جبرئیل‌ آن‌ مبارک‌ سفیر کتابت‌ ز بر دارم‌ اندر ضمیر

سنائی‌ غزنوی‌ نیز در بسیار جاها از قرآن‌ گفته‌ است‌ که‌ کوتاهتر و جامعتر از همه‌ بیت‌ معروف‌ اوست‌:
 

اول‌ و آخر قرآن‌ ز چه‌ «با» آمد و «سین‌»

یعنی‌ اندر ره‌ دین‌، رهبر تو قرآن‌ بس‌

از کمال‌ الدین‌ اسماعیل‌ شاعر بزرگ‌ قرن‌ هفتم‌ هجری‌ نیز به‌ یک‌ بیت‌ بسنده‌ می‌کنیم‌:

رسنی‌ محکم‌ است‌ قرآنت‌

خویشتن‌ را بدان‌ رسن‌ در بند

از سر خیل‌ عارفان‌ و حافظان‌ قرآن‌، شمس‌ الدین‌ محمد حافظ‌ شاعر بزرگ‌ قرن‌ هشتم‌ هجری‌ نیز سخنی‌ نقل‌ کنیم‌:

عشقت‌ رسد به‌ فریاد ار خود به‌ سان‌ حافظ‌

قرآن‌ ز بر بخوانی‌ در چارده‌ روایت‌

سخنی‌ هم‌ از محمد بن‌ حسام‌ خوسفی‌ شاعر شیعی‌ قرن‌ هشتم‌ و اوایل‌ قرن‌ نهم‌ هجری‌ که‌ با قرآن‌ انس‌ فراوان‌ داشته‌ و قرآنهای‌ زیادی‌ را با خط‌ خوش‌ نوشته‌ است‌، می‌آوریم‌:

تطهیر اهل‌ بیت‌ به‌ قرآن‌ مبین‌ است‌

آخر ببین‌ که‌ پایه‌ این‌ منزلت‌ کراست‌

و از سخن‌ دلنشین‌ اقبال‌ لاهوری‌ که‌ نیز مانند ابن‌ حسام‌ و بسیاری‌ از شاعران‌ دیگر با قرآن‌ مؤانست‌ زیاد داشته‌ است‌ یاد کنیم‌ که‌ گوید:

فاش‌ گویم‌ آنچه‌ در دل‌ مضمر است‌ چون‌ که‌ در جان‌ رفت‌، جان‌ دیگر شود از یک‌ آیینی‌ مسلمان‌ زنده‌ است‌

این‌ کتابی‌ نیست‌ چیزی‌ دیگر است‌ جان‌ چو دیگر شد، جهان‌ دیگر شود پیکر ملت‌ ز قرآن‌ زنده‌ است‌

زمانی‌ نیز شاعران‌، آیات‌ مبارکات‌ قرآن‌ را در اشعار خود درج‌ و اشارات‌ و تلمیحاتی‌ را که‌ مورد نظر آنان‌ است‌ بیان‌ می‌کنند. این‌ نوع‌ بهره‌ وری‌ از قرآن‌ کریم‌ از اندازه‌ فزون‌ است‌ و مصححان‌ دواوین‌ شاعران‌ و استادان‌ رنج‌ فهرست‌ کردن‌ آیات‌ را بر خود هموار کرده‌ و در تعلیقات‌ دیوانها آورده‌اند.

در این‌ جا به‌ نقل‌ مواردی‌ اندک‌ - به‌ جهت‌ نمونه‌ -  اکتفا می‌کنیم‌:

عثمان‌ مختاری‌ غزنوی‌ از قصیده‌ سرایان‌ فصیح‌ قرن‌ پنجم‌ و ششم‌ هجری‌، در دیوان‌ خود به‌ مناسبتهایی‌ از آیات‌ قرآن‌ سود جسته‌ است‌؛ از جمله‌ در وصف‌ ممدوح‌ خود می‌گوید:

نشان‌ رفقش‌ یحی‌ العظام‌ و هی‌ رمیم‌ مبشران‌ فلک‌ بانگ‌ بر زمان‌ زدند

نتیجة‌ سخطش‌ کل‌ من‌ علیها فان‌  که‌ بر ملوک‌ بخوان‌ کل‌ من‌ علیها فان‌

امیر معزی‌ هم‌ در دیوان‌ خود آورده‌ است‌:

بر آن‌ زمین‌ که‌ قرار است‌ دشمنان‌ تو را

نوشت‌ دست‌ اجل‌ کل‌ من‌ علیها فان‌

برگرفته از گلستان قرآن